Cmentarz żydowski koło Sulmierzyc

W czasach gdy Sulmierzyce znajdowały się w powiecie radomszczańskim zamieszkiwała tam m.in. grupa ludności żydowskiej. Była ona na tyle liczna, że tuż za Sulmierzycami zorganizowano cmentarz dla zmarłych Żydów.

Obecnie Sulmierzyce znajdują się w powiecie pajęczańskim. Śladów po żydowskiej historii właściwie nie ma. Niewiele osób nawet wie o cmentarzu, który znajduje się na północ od wsi, przy drodze do Stanisławowa. Oznaczenie tego obiektu znalazłem na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1934 roku.

Fragment mapy WIG, 1934 r, Pas 44, Słup 28

Postanowiłem odnaleźć to miejsce w terenie. Współcześnie układ dróg wygląda podobnie. Jadąc więc na północ od Sulmierzyc należało wejść w las tuż za rozjazdem, przy lekkim zakręcie drogi prowadzącej do Stanisławowa. Obecnie jest to dość gęsty las, porośnięty różnymi gatunkami drzew, a także krzewami przez które trudno przejść. Znalezienie cmentarza zajęło mi jakieś kilkanaście minut. W końcu trafiłem na ledwo widoczną ścieżkę rozpoczynającą się w miejscu, gdzie droga i las stanowią jedną płaszczyznę (nieco dalej las położony jest na wzniesieniu – to był zły trop). Ścieżka po kilku metrach urywa się. Odnalazłem nieco dalej jedną połamaną macewę leżącą na ziemi, a obok niej jakieś blaszane beczki, zapewne porzucone śmieci. Ponadto obok, w rozkopanym, zarośniętym dołku widziałem betonowy lub kamienny bloczek, trudno mi jednak powiedzieć, czy to fragment macewy, czy porzucony element budowlany. Dołki świadczą o tym, że ktoś wandale próbowali czegoś tam szukać. Mimo dalszych poszukiwań nie udało mi się odnaleźć nic więcej.

P.S. Znalazłem informację mówiącą, że na cmentarzu w Sulmierzycach odbywały się pochówki Żydów z Radomska, zanim tam powstał cmentarz. Mogłoby to świadczyć, że cmentarz w Sulmierzycach jest bardzo wiekowy.

Lipiec 2022 r., fot. Paweł Dudek

Lipiec 2022 r., fot. Paweł Dudek

Lipiec 2022 r., fot. Paweł Dudek

Lipiec 2022 r., fot. Paweł Dudek

Lipiec 2022 r., fot. Paweł Dudek

Już po opublikowaniu tego artykułu zgłosiła się do mnie osoba mieszkająca w okolicach Sulmierzyc. Dowiedziałem się od niej, że w latach 60. na terenie cmentarza jeden z miejscowych zakładów urządził sobie wysypisko śmieci. Co do samych Żydów z Sulmierzyc, to dowiedziałem się, że w czasie wojny zostali oni wywiezieni do miejscowości Bieliki (obecnie w gminie Sulmierzyce). W Bielikach funkcjonowało coś na kształt getta zbiorczego dla Żydów z okolicy. Stamtąd, być może jeszcze przez jakieś większe getto, Żydzi z Sulmierzyc trafili do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie zostali zamordowani. W czasie drugiej wojny światowej Sulmierzyce znajdowały się w tzw. Kraju Warty, był to Okręg Rzeszy. Dla Żydów z Kraju Warty docelowym miejscem eksterminacji było przede wszystkim właśnie Chełmno nad Nerem. Tymczasem zaledwie kilka kilometrów dalej była granica Generalnego Gubernatorstwa, a stamtąd Żydzi (także z Radomska) trafiali przede wszystkim do obozu zagłady w Treblince. Niewielka odległość pomiędzy Sulmierzycami a Radomskiem różnicowana przynależnością terytorialną decydowała o miejscu zagłady… Osoba podająca mi informacje o Żydach z Sulmierzyc wspomniała także, że macewy z cmentarza były potem wykorzystywane przez miejscową ludność polską jako progi w drzwiach, ostrzałki do noży albo podkłady na drogach czy chodnikach. Znając tę tematykę wiem, że takie zachowania można było zaobserwować w całej Polsce, nie jest to nic nadzwyczajnego, choć bardzo smutnego. Okoliczna ludność polska pomagała ukrywać Żydów. Mojemu informatorowi znany jest przypadek ukrywanego Żyda, który po wojnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, ale przez długie lata utrzymywał kontakt z Polakiem, który mu pomagał.