Historia dwóch prawie takich samych tablic

Na lapidarium Cmentarza Starego w Radomsku znajdziemy wiele ciekawych tablic pamiątkowych, fragmentów nagrobków oraz krzyży, które ocalono przed zapomnieniem i zniszczeniem. Jedną z takich tablic jest ta poświęcona poległym i pomordowanym w czasie drugiej wojny światowej pracownikom Metalurgii. Co ciekawe, podobna tablica znajduje się także w innym miejscu miasta. Obydwie różnią się od siebie nieznacznie, ale szczegóły są bardzo istotne.

Gdy 1 września 1939 roku nad Radomskiem pojawiły się niemieckie samoloty, zbombardowały one m.in. Metalurgię. Zginęło wówczas osiem osób. W następnych dniach Niemcy zajęli miasto, w tym także Metalurgię, która rozpoczęła produkcję na potrzeby przemysłu zbrojeniowego. Od tej pory nazywała się Metallurgia Werke. W zakładzie działał ruch oporu. Niestety w 1941 roku działalność wyszła na jaw i aresztowano kilkadziesiąt osób. Aż szesnaście z nich zostało wziętych do niewoli i niestety zostało zamordowanych.

Po zakończeniu wojny postanowiono uhonorować pracowników Metalurgii, którzy zginęli na stanowiskach pracy we wrześniu 1939 roku oraz w wyniku wywozu do obozu zagłady. Tablicę z chromoniklowej blachy odsłonięto 1 grudnia 1945 roku. Przymocowano ją na ścianie stołówki. Oto treść z tej tablicy:

Ś † P

PRACOWNICY METALURGII W RADOMSKU

W DNIU 1.9.1939 R. O GODZINIE 6-J RANO PADLI
NA POSTERUNKU PRACY W BARBARZYŃSKIM NALOCIE
NIEMIECKIM

JANINA BORUTA
ZENOBIA JANAS
STEFANIA KONIECZNA
IGNACY KOPER
WANDA SAWICKA
ADAM SKALIK
STANISŁAWA STĘPNIK
IRENA WRÓBLEWSKA

WZIĘCI DO WARSZTATÓW PRACY I ZAMORDOWANI PRZEZ
SIEPACZY NIEMIECKICH W LATACH 1940 – 1944 R.

WŁADYSŁAW ADAMECKI
TOMASZ BROSZKIEWICZ
ANTONI GAWLIK
JAN GÓRECKI
WACŁAW JAGODZIŃSKI
STANISŁAW KACZMAREK
PIOTR KALETA
ALBIN KOPEĆ
ALFONS KOWALCZYK
JÓZEFA KUPCZYŃSKA
STANISŁAW KWASEK
JACENTY SMUŻNIAK
ANTONI OSTROWSKI
STANISŁAW PIASECKI
JÓZEF TYL
HENRYK WALEWSKI

ZGINĘLI ZA NIEPODLEGŁĄ DEMOKRATYCZNĄ POLSKĘ

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI

ZAŁOGA FABRYCZNA

RADOMSKO DN. 1. 12. 1945 R.

Co ciekawe, podobna tablica (ale bez symbolu krzyża na górze, ze zmienioną nazwą zakładu oraz z inną datą wystawienia i wykonana z brązu) znajduje się na terenie obecnego zakładu Metalurgia, tuż za bramą. Pisałem o niej tutaj. Skąd wzięły się dwie niemal identyczne tablice? Otóż w 1959 roku postanowiono wykonać drugą tablicę, ale tym razem bez symbolu krzyża. Stara na wiele lat przepadła. Dopiero około roku 2008 roku przy porządkowaniu prywatnej piwnicy odnaleziono pierwszą tablicę, którą przekazano do zakładu. W dniu 1 września 2010 roku tablica została symbolicznie odsłonięta na lapidarium. Staraniem radomszczańskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami udało się ją ocalić od zapomnienia.

Podczas pisania korzystałem z informacji zawartych w artykule Andrzeja Muszyńskiego („Historia pewnej tablicy” – „Gazeta Radomszczańska” z dn. 22.01.2009 r.) oraz książce „Stary Cmentarz w Radomsku autorstwa Zofii Gzik.