Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Żytnie

W Żytnie znajduje się widoczny już z daleka rzymskokatolicki kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Parafia ta należy do dekanatu Gidle w archidiecezji częstochowskiej. Często mówi się, że kościół ten jest jednym z najpiękniejszych w archidiecezji. Starszy drewniany kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca istniał tam już na pewno w XIV wieku, a jeszcze wcześniej mieszkańcy wsi należeli do parafii w Borzykowej. Parafia w Żytnie została erygowana w 1314 roku. Niektóre źródła mówią też o roku 1358, kiedy to Arcybiskup Jarosław na prośbę dziedzica S. nadaje dziesięciny ze wsi Randziny i Sedlecz położonych w ziemi sieradzkiej kościołowi parafialnemu w Żytnie.

W 1593 wybudowano nowy drewniany kościół, który w takiej formie przetrwał do 1894 roku. Decyzję o budowie nowej murowanej świątyni podjęła Franciszka z Dembińskich, wdowa po Janie Nepomucenie Siemińskim, właścicielu miejscowego dworu. Świątynia została zbudowana w latach 1860-1874 według projektu Stanisława Gołębiowskiego. Budowa rozpoczęła się w 1860 roku i w dniu 4 października tego samego roku został wmurowany kamień węgielny. Prace zostały zaplanowane na pięć lat ale kościół został oddany do użytku wiernych znacznie później w stosunku do pierwotnych planów. W międzyczasie wybuchło bowiem powstanie styczniowe (1863 r.). Zabrakło też pieniędzy na kontynuowanie budowy.

1861 rok, rycina z „Tygodnika Ilustrowanego”

Dopiero w 1874 roku dzięki staraniom ówczesnego proboszcza parafii księdza Tomasza Olkowicza i wielkim wsparciu finansowym wiernych prace budowlane przy świątyni zostały ukończone. Nowy kościół poświęcony został 19 kwietnia 1874 r. przez proboszcza z Chełma, ks. Kacpra Lipińskiego, a konsekrowany w dniu 30 maja 1885 roku przez biskupa włocławskiego Aleksandra Kazimierza Bereśniewicza.

Warto wspomnieć, że sfinansowanie budowy głównego ołtarza zainicjowała Wanda Malczewska, która w kościele w Żytnie miała objawienia. W świątyni, po lewej stronie prezbiterium znajduje się kaplica na jej cześć. W wyższej kondygnacji głównego ołtarza znajduje się obraz św. Stanisława Kostki z Dzieciątkiem Jezus, namalowany w 1884 r. przez Czarneckiego z Warszawy. Jest to dar proboszcza włoszczowskiego, ks. Grzegorza Augustynika. W niższej kondygnacji głównego ołtarza znajduje się obraz Matki Boskiej Szkaplerznej, ufundowany w 1729 roku przez Bielskich, dziedziców Żytna. 12 gwiazd srebrnych, pozłacanych nad głową Matki Bożej, to dar ogrodnika z Żytna, Karola Hartwiga. Na zasuwie znajduje się obraz świętego Wawrzyńca (dawnego patrona kościoła), namalowany i ofiarowany przez hrabinę Helenę Potocką z Chrząstowa. Obrazy te przeniesione zostały ze starego kościoła. Figury św. Wojciecha i św. Stanisława wyrzeźbione zostały przez Walentego Wisza (znanego jako Wit Wisz). Figury zostały wyrzeźbione z drzewa lipowego w 1884 roku i pomalowane białą farbą. Ołtarz został pozłocony przez warszawskiego złotnika, Czarneckiego. Ambonę i chrzcielnicę przeniesiono ze starego kościoła, później przekazano je, podobnie jak stare organy, do kościoła w Cielętnikach.

Stare organy o ośmiu głosach, znajdujące się w starym kościele, zostały przeniesione do nowej świątyni lecz były w złym stanie. Dopiero w 1872 roku dokonano generalnego remontu naprawiono miech, manuał oraz wymieniono piszczałki. Dokonał tego Józef Stefani. Po kilkunastu latach okazało się, że organy nawet po remoncie są za małe do tak dużego kościoła. Ówczesny proboszcz, ks. Melchior Kawczyński (1891 – 1919) postanowił zakupić nowe organy. W 1906 roku w firmie „Franz Rieger u. Sohne”  w Jaegerndorf (obecnie  miasto Krnov w Czechach) złożono zamówienie i już na początku listopada 1908 roku ustawiono na chórze nowe organy o 13 głosach, 2 manuałach i z pedałami. Organy zakupiono z ofiar mieszkańców parafii a brakującą kwotę ofiarowała rodzina Siemieńskich. Budowa, przewóz i ustawienie organów kosztowało 2000 rubli.

Kościół w Żytnie jest neoromańską, jednonawową budowlą z transeptem i dwiema wieżami. We wnętrzu znajdują się klasycystyczne ołtarze – w jednym z nich jest umieszczony obraz Chrystusa na Krzyżu pochodzący z XVIII wieku. Poza tym świątynia posiada ciekawy konfesjonał w stylu klasycystycznym ozdobiony obrazem św. Hieronima i malowanymi ornamentami pochodzącymi z końca XVIII wieku. W ostatnich latach wykonano w kościele następujące prace: wymieniono nagłośnienie, oświetlenie, tynki w zakrystii i w przedsionkach, wykonano marmurowe schody do ołtarza w prezbiterium oraz umeblowano zakrystię. Nowe tynki zostały położone również w kaplicy wspomnianej wyżej Służebnicy Bożej Wandy Malczewskiej i zostały w niej założone gabloty.

Wspomnienie liturgiczne jest obchodzone 8 grudnia (Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny) oraz 16 lipca (NMP Szkaplerznej). Kościół znajduje się w wykazie zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków prowadzonego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (nr rej.  A/125 z 16.04.2012).

16 lipca 2015 roku biskup Antoni Długosz dokonał konsekracji ołtarza. W ołtarzu zostały złożone relikwie krwi Św. Jana Pawła II, przekazane przez Metropolitę Krakowskiego Kardynała Stanisława Dziwisza.

Na ścianach zewnętrznych kościoła widoczne są trzy tablice pamiątkowe – na część Karola Kutnickiego ps. „Kruk”, na cześć żołnierzy 27 Pułku Armii Krajowej oraz na cześć Wandy Malczewskiej. Wszystkie te elementy opiszę szerzej w osobnych artykułach. Przed wejściem głównym znajduje się także figura Maryi z 1901 roku.