Natan Szpigel

Natan (Nusen) Szpigel był polskim malarzem i rysownikiem żydowskiego pochodzenia. Drugowojenne koleje losu złączyły go z Radomskiem.

Trudno mi było ustalić datę czy nawet rok urodzenia Szpigla. Znalezione materiały mówią o czterech datach rocznych – 1886, 1887, 1890 oraz 1892. Przyjąłem, że urodził się on 1 kwietnia 1892 roku – taka informacja znajduje się w jednym z listów napisanych przez samego Szpigla. Nie widziałem jednak oryginału tego listu, a tylko angielskie tłumaczenie. Był członkiem ugrupowania Srebrny Wóz, łódzkiego Startu oraz Związku Zawodowego Artystów Plastyków. Uczył się w Łodzi, debiutował tam w 1918 roku na Wystawie Wiosennej Stowarzyszenia Artystów i Zwolenników Sztuk Pięknych. W 1921 roku wystawiał w Warszawie, następnie dzięki stypendium wyjechał do Rzymu. Studiował tam w tzw. Akademii Greinera i w pracowni Henryka Glincensteina. W latach 1923–1925 mieszkał w Berlinie, Dreźnie i Paryżu, w 1924 roku wystawiał w paryskim Salonie Jesiennym. W latach 20. pracował jako nauczyciel rysunku w hebrajskim gimnazjum „Jabne” przy ulicy Cegielnianej 75 (dziś ulica Jaracza) w Łodzi. W 1927 roku jego prace pokazano w Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi, rok później ponownie w Warszawie. W latach 1929-1931 wyjeżdżał do Paryża, Wenecji i Londynu, gdzie w 1930 roku dzięki pomocy Leopolda Pilichowskiego miał wystawę indywidualną w żydowskim muzeum Ben Uri Literary and Art Society. Muzeum to zakupiło cztery jego prace. W 1934 roku wystawiał w Krakowie, a w 1937 Warszawie i Lwowie. Natan Szpigel chciał wyemigrować do Palestyny, było to jego marzenie. Wyrażał to marzenie w swojej pracy oraz w listach.

Artykuł z „Głosu Porannego” z 1935 roku

Twórczość Szpigla kształtowała się w kręgu tradycji ekspresjonistycznej, związanej z grupą „Jung Idysz” i poznańskim „Buntem”. W pierwszych pracach przeważała tematyka społeczna (np. „Wyzyskiwany” czy „Nędza”) oraz religijna. Później malował portrety, impresjonistyczne pejzaże, martwe natury, sceny o tematyce żydowskiej oraz widoki żydowskich dzielnic. Często stosował technikę akwarelową. Tworzył także w Kazimierzu Dolnym, gdzie przyjeżdżał co roku.

Zdjęcie pochodzi z Wikipedii, podpisane jest: Natan Szpigel beside an exhibition of his paintings in Radomsko (z ang. Natan Szpigel obok wystawy swoich obrazów w Radomsku), ale znalazłem też informacje, że to wystawa z Londynu

Podczas drugiej wojny światowej przebywał w łódzkim getcie (informacja o pobycie w tamtejszym getcie pochodzi z Wikipedii), gdzie wykonał wiele rysunków obrazujących niewolniczą pracę Żydów, nędzę i głód. Prace te zachowały się i znajdują się obecnie w zbiorach Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego.

We wspomnieniach Issachara Ben-Abrahama, znajdujących się w Księdze Pamięci Żydów Radomszczańskich na stronach 285-286 znajdują się informacje dotyczące Natana Szpigla. Według Ben-Abrahama Szpigel był pierwszą osobą w mieście, która miała tu wystawę malarstwa. Wystawa ta odbyła się w gimnazjum Żylińskiego przy ul. Częstochowskiej. Pokazano wówczas pejzaże, portrety, martwe natury. Obrazy wywarły na zwiedzających ogromne wrażenie. Szpigel prowadził w Radomsku wykłady o sztuce. Ożenił się w naszym mieście z okulistką Haną Fort. Mieszkali przy ulicy Strzałkowskiej w willi żydowskiego aptekarza Mientkewicza i mieli dwoje dzieci – chłopca i dziewczynkę. Gdy Niemcy wkroczyli do miasta, Natan Szpigel i jego żona zdecydowali się pozostać w Radomsku, ale musieli opuścić mieszkanie dla lekarza niemieckiego. Przenieśli się wówczas do domu Blumsztajna przy ulicy Strzałkowskiej. Mieścił się tam później szpital żydowski. Natan Szpigel przez krótki czas pracował w Judenracie, ale wkrótce z tej pracy zrezygnował stwierdzając: „Moje serce choruje i boli, widząc, jak Żydzi przychodzą prosząc o pomoc, a nie można nic zrobić”. Gdy naziści przygotowywali się do masowej deportacji Żydów do Treblinki, Szpigel zostawił swego syna w polskim szpitalu przy ul. Strzałkowskiej w nadziei, że dzięki temu uda się go uratować. 9 października 1942 roku, kiedy Niemcy wypędzili Żydów z getta na plac deportacyjny, dwie polskie pielęgniarki dostarczyły chłopca na Umschalgplatz, który wkrótce został zastrzelony podczas próby ucieczki. Issachar Ben-Arbaham wspomina także, że udało mu się już po wojnie znaleźć jeden z obrazów Szpigla i wywieźć go do Izraela. Natan Szpigel z żoną i córką zostali wywiezieni do Treblinki i tam zginęli.

Relacja Issachara Ben-Abrahama jest sprzeczna z informacją z Wikipedii mówiącą, że Szpigel przebywał w łódzkim getcie. Najprawdopodobniej więc Szpigel już przed rozpoczęciem drugiej wojny światowej, w latach 30. mieszkał w Radomsku, tutaj trafił do getta i stąd został wywieziony do Treblinki.

Natan Szpigel, obraz o nieustalonym tytule, ocalony po wojnie i wywieziony do Izraela przez Issachara Ben-Abrahama

W 2010 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Torunie została obroniona praca magisterska Katarzyny Wakuły pt. „Natan Szpigel – ekspresjonizm i nowy realizm w twórczości artysty”.

Dzieła Natana Szpigla

Poniżej znajduje się stworzony przeze mnie katalog dzieł Natana Szpigla. Na podstawie tego co znalazłem w internecie, nie da się niestety ustalić czy wszystkie prezentowane prace są autorstwa Szpigla. Spotkałem się nawet z archiwalną ofertą sprzedaży dzieła rzekomo stworzonego przez tego artystę, podarowanego właścicielowi przez… wnuczka Natana Szpigla. Wyżej opisana historia jego życia obala tezę nieuczciwego sprzedawcy obrazów. Przy prezentowanych poniżej obrazach dodałem informacje o tytule i atrybutach – jeśli takowe odnalazłem.

Natan Szpigel, „Staromiejski zaułek”, akwarela, werniks, tektura, 57,2 x 44,2 cm