Pamiątka z powstania styczniowego na placu klasztornym

Jednym z ciekawszych zabytków w naszym mieście jest krzyż znajdujący się na placu klasztoru Franciszkanów. Większość radomszczan z pewnością nie jeden raz go widziała, ale czy zna jego historię? Do niedawna uważano, że krzyż związany jest z powstaniem styczniowym, ale w rzeczywistości jest inaczej.

Powstanie styczniowe to zryw narodowo-wyzwoleńczy, który miał miejsce na terenie Królestwa Polskiego (w tzw. Kongresówce) oraz na Litwie, Białorusi i Ukrainie. Rozpoczęło się ono manifestem wydanym w styczniu 1863 roku i trwało ponad rok, ale pojedyncze oddziały walczyły nawet do wiosny 1865 roku. Powstanie styczniowe zakończyło się militarną klęską Polaków. Walki powstańcze nie ominęły Radomska znajdującego się wówczas w Królestwie Polskim. Można powiedzieć, że nasze miasto i okolica były miejscem, które wyróżniało się na tle innych obszarów Królestwa Polskiego – walki były bardzo zacięte a powstańcy wykazali się nie lada wyczynami.

Do niedawna uważano, że krzyż znajdujący się na placu klasztoru Franciszkanów w Radomsku stanął tam w 1863 roku. Miał on uczcić niektórych powstańców walczących w okolicach Radomska, m.in. Krąkowskiego – dowódcę oddziału działającego m.in. w naszym mieście (ostatecznie jego oddział rozbity został pod Pajęcznem a Krąkowski tam właśnie zginął). Na podstawie ustaleń G. Mieczyńskiego z książki pt. „Godzina, w której się krzywdy dopełniła miara. Wydarzenia z lat 1860-1864 w Radomszczańskiem” z 2021 roku trzeba jednak tę informację sprostować. Mieczyński dotarł do informacji mówiących, że krzyż pochodzi z 1861 roku, kiedy to mieszkańcy miasta uczcili w taki sposób zabitych w Warszawie demonstrantów, strajkujących w związku z manifestacjami patriotycznymi. Krzyż uroczyście poświęcono 30 września 1861 roku, a więc kilka lat przed wybuchem powstania styczniowego. W świadomości współczesnych mieszkańców jest to jednak krzyż powstańczy, o czym nawet mówi tabliczka przytwierdzona do niego.

W 1960 roku krzyż odnowiono „staraniem społeczeństwa i klasztoru w czasie misji św.”. Upamiętnia to tablica przymocowana do niego. Poniżej znajduje się pełna treść napisów z tej tabliczki.

KRZYŻ – POMNIK POWSTANIA
STYCZNIOWEGO POSTAWIONY
PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO MIASTA
RADOMSKA W ROKU – 1863

KRZYŻ – ŚWIADEK WYGNANIA
ZAKONNIKÓW POWSTAŃCÓW
PRZEZ RZĄD ZABORCZY NA 44
LATA I ŚWIADEK POWROTU ZA-
KONU FRANCISZKANÓW W 1918 R

ODNOWIONY STARANIEM SPOŁE
CZEŃSTWA I KLASZTORU W CZA-
SIE MISJI ŚW. W ROKU PAŃSKIM
1960.

Później nad tą tabliczką dodano jeszcze jedną, żałobną, upamiętniającą zamordowanego w 1981 roku księdza Jerzego Popiełuszkę. Podczas kolejnych prac konserwacyjnych zdjęto ją jednak.

Wspomniana renowacja miała miejsce w latach 2012-2013. Staraniem uczniów z Zespołu Szkolno-Gimnazjalnego nr 7 oraz dyrektora Muzeum Regionalnego Krzysztofa Zygmy udało się odnowić zabytek. Kosztowało to ok. dziewięć tysięcy złotych, z czego trzy tysiące zebrali uczniowie (sprzedawali m.in. takie cegiełki), a sześć tysięcy przekazał przedsiębiorca pragnący zachować anonimowość. Prace restauracyjne wykonał Karol Brzeziński, właściciel łódzkiej pracowni artystycznej. Niestety ramię poprzeczne krzyża było w tak katastrofalnym stanie, że trzeba było je wymienić na nowe. Oczywiście to poprzednie nie zostało wyrzucone. Wykonawca zapewnił wówczas, że taka renowacja powinna starczyć na conajmniej 40 lat, a więc kolejne prace powinny być wykonane ok. roku 2053.

Odrestaurowany krzyż poświęcono podczas mszy świętej w dniu 27 stycznia 2013 roku, na zakończenie miejskich obchodów 150 rocznicy wybuchu powstania styczniowego.

Na złączeniu ramion krzyża znajduje się postać Jezusa. Zwykle obok krzyża złożone są świeże kwiaty, palą się także znicze. Krzyż do dnia dzisiejszego znajduje się na placu klasztornym, zabytek ten można więc bez przeszkód oglądać w trakcie dnia, gdy brama klasztoru jest otwarta.

Zdjęcie z końcówki lat 80. XX wieku, znajdujące się w albumie pt. „Radomsko”. Temu zdjęciu poświęciłem osobny wpis tutaj