Spis właścicieli ziemskich z roku 1909

„Spis Alfabetyczny Obywateli Ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej” to ciekawe wydawnictwo powstałe w 1909 roku jako kontynuacja inicjatywy tego typu sprzed kilku lat. Wydawnictwo E. Skowrońskiego kosztowało 2 ruble (w końcu Królestwo Polskie zależne było od Cesarstwa Rosyjskiego). We wstępie napisane jest:

W chwili, gdy własność ziemska w kraju naszym coraz więcej zbliża się do przemiany charakteru czysto rolniczego na charakter rolniczo-przemysłowy, łącznik pomiędzy miastem a wsią wzrasta, a tem samem konieczną staje się potrzebą ścisły informator handlowo-adresowy ziemski. Takim informatorem dotychczas był jedynie i jest nasz „Spis Obywateli Ziemskich Królestwa Polskiego”. Ponieważ cały nakład „Spisu”, wydrukowany w roku 1905, wyczerpany został w zupełności, zaś brak książki owej coraz dotkliwiej dawał się odczuwać, w roku bieżącym przystąpiliśmy do wydania drugiej edycji, w której, kasując spis dóbr jako dział zupełnie bezużyteczny, uzupełniliśmy braki i niedokładności w spisie obywateli, poszerzając go wiadomościami, zaczerpniętemi z własnych źródeł przy pomocy osób specjalnie w tym kierunku wykwalifikowanych (…)

Strona tytułowa

Oprócz tytułowego spisu wykaz ten zawiera także liczne reklamy i ogłoszenia komercyjne, same w sobie będące ciekawym materiałem źródłowym. Przejrzałem te reklamy, nie ma tam żadnej firmy związanej z naszymi okolicami, zdecydowanie przeważają te, które swoją siedzibę mają w Warszawie. Przykład znajduje się poniżej.

Jedna z wielu reklam znajdujących się w spisie

Zasadnicza część ma formę tabeli z czterema kolumnami: właściciel, dobra, gubernia i poczta. Mnie oczywiście interesował powiat noworadomski oraz piotrkowski (dzisiejsza północna część powiatu radomszczańskiego m.in. z Kamieńskiem) i radomski (dzisiejsza wschodnia część powiatu radomszczańskiego m.in. z Przedborzem). Dwa wymienione wyjątki świadczą o tym, że od strony północnej i wschodniej nasz powiat ograniczał się do mniejszego obszaru niż dziś, ale jednocześnie też od strony południowej i północno-wschodniej zasięg tej jednostki administracyjnej był znacznie szerszy. Ponadto w wyciągu z całego wykazu ująłem także dobra znajdujące się poza powiatem noworadomskim, ale mające właściwą pocztę jeszcze w tymże powiecie – tak było w przypadku niektórych dóbr, które leżały w okolicach Świętej Anny, ale już w powiecie częstochowskim. Na podstawie tego wyciągu można wysnuć kilka wniosków. Z racji chociażby posiadania urzędu pocztowego ważnymi miejscowościami oprócz Noworadomska były wtedy Przedbórz, Sulmierzyce, Święta Anna, Brzeźnica, Silniczka, Gorzkowice, Kłomnice. Dzisiaj sytuacja jest nieco odmienna, bo powstało kilka innych ośrodków gminnych, a np. Kamieńsk, nieistotny w statystykach z początków XX wieku jest dziś stosunkowo dużym ośrodkiem w okolicy. Silniczka utraciła swoją lokalną dominację na rzecz Żytna. Dość mało istotne w tych statystykach Pajęczno jest dziś siedzibą starostwa powiatowego, a Brzeźnica zaledwie siedzibą gminy, w dodatku ze zmienioną nazwą – Nowa Brzeźnica. W wykazie znalazłem jeden istotny błąd. Otóż Berek Fiszman był właścicielem Jasienia i Kotfina, ale właściwą pocztą nie był tam na pewno Tomaszów. Wymagałoby to sprawdzenia, to zapewne jedna z miejscowości – Noworadomsk, Przedbórz lub ewentualnie Silniczka. Znalazłem ponadto kilka literówek (np. Ciszkowice zamiast Ciężkowice, Pęgów zamiast Pągów itp.), ale wynikają one zapewne z nieunormowanej wtedy pisowni niektórych nazw miejscowych. W wykazie brakuje mi kilka majątków ziemskich, nie wiem z jakich powodów nie zostały one tu uwzględnione (chociażby Strzałków). Tak jak wspomniałem wcześniej, jest to wykonany przeze mnie wyciąg spisu zawierający dane obejmujące powiat noworadomski i okolice, a nie cały obszar Królestwa Polskiego.

Właściciel Dobra Gubernia Poczta
Arkuszewski Aleksander Stróża, Brzeźnica Piotrkowska Sulmierzyce
Biedrzycki Jan Sekursko Piotrkowska Ś-ta. Anna
Biesiekierski Andrzej Wola Blakowa Piotrkowska Nowo-Radomsk
Borowski-Skarbek Stanisław Dobroszyce, Zalesiczki Piotrkowska Nowo-Radomsk
Bronikowski Maurycy Dworszowice Pakoszowe Piotrkowska Nowo-Radomsk
Buczyński Tomasz Ciszkowice Piotrkowska Nowo-Radomsk
Bujakiewicz Stanisław Włynice Piotrkowska Nowo-Radomsk
Bzowski Stefan Sulmierzyce Piotrkowska Nowo-Radomsk
Celiński Stanisław Skąpe Radomska Przedbórz
hr. Charpantier du Morier Ferdynand Borki, Jedlno, Jankowice Piotrkowska Brzeźnica
Chwalibóg Tadeusz Skąpa Piotrowska Brzeźnica
Czaplicki Karol Łapczyna Wola, Stanowiska Radomska Przedbórz
Danielewicz Maksym. Ligota Mała Piotrowska Nowo-Radomsk
Domontowicz Włodzim. Ładzice Piotrowska Nowo-Radomsk
Fiszman Berek Jasień, Kotfin Piotrkowska Tomaszów
Gembarzewski Habdank Bogdan Kliżyn Piotrkowska Gorzkowice
Gołębiowski Aleksan. Przerąb Piotrkowska Gorzkowice
Jabłoński Alfred Mnin Radomska Przedbórz
Kamieniecki Władysław Pęgów, Sady Piotrkowska Silniczka
Kamocki Antoni Kocierzew Piotrkowska Gorzkowice
Kobierzycki Antoni Cielętniki Piotrkowska Św.-Anna
Kobyłecki Stanisław Wola Jedlińska Piotrkowska Nowo-Radomsk
Kozielski Bolesław Słupia Konecka Radomska Przedbórz
Krasiński hr. Adam Skotniki, Opocz. Sulborowice Radomska Przedbórz
Krukowski Henryk Wola Roszkowa Piotrkowska Przedbórz
Kryński Stefan Wydrzyna Wola Piotrkowska Sulmierzyce
Krzętowski Antoni Kletnia Piotrkowska Nowo-Radomsk
Kulczycki Ludwik Krzemieniewice Piotrkowska Gorzkowice
Lubomirski ks. Eugen. Grabówka I Grabowa, Wikłów, Jacków, Baby, Kruszyna Piotrkowska Kłomnice
Lubomirski ks. Stefan (vel. Stanisław) Widzów, Wólka Prusiecka, Janów, Prusicko, Pławno Piotrkowska Kłomnice
Łęski Michał Przyborów Piotrkowska Nowo-Radomsk
Łuczycki Oktawjusz Rzerzęczyce Piotrkowska Kłomnice
Makólski Tadeusz Przeręb Piotrkowska Gorzkowice
Malewski Stanisław Wola Kuźniewska Piotrkowska Przedbórz
Masłowicz Kazimierz Myśliwczów Piotrkowska Silniczka
Michalski Adam Borowno Piotrkowska Kłomnice
Michalski Jan Ostrołęka Piotrkowska Sulmierzyce
Morsztyn hr. Ludwik Konary Piotrkowska Kłonice
Nayman Spława Gustaw Janki vel Jajki Piotrkowska Brzeźnica
Ostrowski Jan Leon Bąkowa Góra, Maluszyn, Radoszewnica i Borowa Piotrkowska Silniczka
Ostrowski Józef Budzewo, Krzętów, Maluszyn, Pukarzew, Rudka, Silniczka Piotrkowska Silniczka
Ostrowski Tadeusz Piaszcyce-Kuchary Piotrkowska Nowo-Radomsk
Pełnomocnik właściciela dóbr Cadów Noworadomsk
Pełnomocnik właściciela dóbr Chorzenice Piotrkowska Sulmierzyce
Płonczyński Zygmunt Paskrzyn Piotrkowska Przedbórz
Potocki hr. Rodryg Koniecpol Piotrkowska Koniecpol
Pustowojtenko Michał Huta Drewniana Piotrkowska N.-Radomsk
Reszke Edward Garnek, Wola Mokrzeska Piotrkowska Kłomnice
Reszke Jan Mieczysław Witkowice, Zdrowa, Chorzenice, Skrzydłów Piotrkowska Kłomnice
Romocki Zygmunt Dobrenice Piotrkowska Przedbórz
Rosso Władysław Grodzisko Piotrkowska Koniecpol
Roszkowski Edmund Kotfin Piotrkowska N. Radomsk
Sapalski Felisk Bartodzieje Piotrkowska N-Radomsk
Sawicki Józef Wojnowice Piotrkowska N.-Radomsk
Siemieński Franciszek Masłowice Piotrkowska Przedbórz
Siemieński Gustaw Dubidze Piotrkowska Brzeźnica
Siemieński Karol Silnica Wielka Piotrkowska Silniczka
Siemieński Leonard Żytno Piotrkowska Silniczka
Sikorski Leon Bożykówka Piotrkowska Silniczka
Skórzewski Bolesław Chełm i Tworowice Piotrkowska N.-Radomsk
Stojewski Stefan Zarębice Piotrkowska Św. Anna
Szaniawski Zbigniew Dobromierz Radomska Przedbórz
Szwejcer Michał Brudzice, Lubocza, Łask, Rzeczyca Piotrkowska N.-Radomsk
Święcicki Ksawery Smotrzyszów Piotrkowska N.-Radomsk
Trepka Feliks Kodrąb, Kisiele, Ogrodzona, Łagiewniki, Zakrzew, Sanniki Piotrkowska N.-Radomsk
Tymowski Kazimierz Kobiele Wielkie Piotrkowska Nowo-Radomsk
Tymowski Wincenty Ulesie Piotrkowska Św. Anna
Wajcht Stefan Radosław Długie Piotrkowska N.-Radomsk
Waliński Czesław Sokola Góra Piotrkowska Przedbórz
Wenda Stanisław Strzelce Małe Piotrkowska Brzeźnica
Wierzchlejski Teodozy Stobiecko Szlacheckie Piotrkowska Noworadomsk
Wünsche Aureljusz Nieznanice Piotrkowska Kłomnice
Zahorowski Zygmunt Borowa Opocz. Piotrkowska Przedbórz
Zalewski Władysław Kliżyn Piotrkowska Gorzkowice
Zamoyski hr. Władysław Pilczyca Piotrkowska Przedbórz
Zaremba Jan Pytowice Piotrkowska Gorzkowice
Zaremba Józef Łazów Piotrkowska Silniczka
Żeliński Kazimierz Dębowiec, Zamość Piotrkowska Sulmierzyce

 

 

2091 razy oglądano od początku 1 razy oglądano dzisiaj