Spółdzielnia Pracy Metalowo-Drzewna im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku

W radomszczańskim piśmiennictwie historycznym jak dotychczas niedostatecznie opisane są dzieje gospodarcze miasta. Brakuje informacji o firmach i ich działalności, pojawiają się nieporozumienia.

Stosunkowo lepiej jest pod tym względem z okresem międzywojennym dzięki pracy Grzegorza Mieczyńskiego „Firmy radomszczańskie w dwudziestoleciu międzywojennym. Katalog” wydanej przez Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Radomsku w 2013 roku. Katalogowa forma wymusiła jednak skrótową formę haseł, stając się jednak dobrym przyczynkiem do dalszego rozwijania tej tematyki historycznej.

Zdecydowanie gorzej jest z historią gospodarczą Radomska w okresie powojennym. Brakuje opracowań na ten temat, a dzieje firm i związanych z nimi miejsc giną powoli w ludzkiej pamięci. Nie poprawia sytuacji w tym względzie najpierw nacjonalizacja (upaństwowienie) w latach czterdziestych, a potem upadek i likwidacja wielu podmiotów gospodarczych w czasie tzw „transformacji ustrojowej” lat dziewięćdziesiątych, gdzie sprawy archiwalne czy historyczne z pewnością nie były traktowane priorytetowo. Wiele dokumentów poszło po prostu na śmietnik.

Jedną z radomszczańskich firm, o których mało kto dzisiaj pamięta, a informacje na jej temat są bardzo ubogie, jest Spółdzielnia Pracy Metalowo-Drzewna im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku. Co udało się na jej temat ustalić ?

Spółdzielnia Pracy Metalowo-Drzewna im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku miała swoją siedzibę na ulicy Fabianiego pod numerem 45 w Radomsku. Gdzie to było? Dziś taki adres nie istnieje – patrz fot. 1 (fragment mapki ze strony targeo.pl). Po stronie nieparzystej numeracja kończy się na numerze 31. Prawdopodobnie lokalizacja Fabianiego 45 znajdowała się na odcinku, który zaznaczyłem czerwoną linią na fot. 2 (fragment krótko-powojennego planu Radomska) od strony ulicy Górnej, obecnej ul. Armii Krajowej. Współczesny widok wzdłuż ulicy Fabianiego ze skrzyżowania z Armii Krajowej na fot. 3 (źródło Google Street View z 2017 roku). Wg mnie było to gdzieś tutaj po prawej stronie ulicy. Potwierdza to Pani Ewa Bohdanowicz wskazując, że lokalizacja Spółdzielni Pracy Metalowo-Drzewnej im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku przy ul. Fabianiego 45 była na tyłach obecnej galerii Baszta.

Fot. 1

Fot. 2

Fot. 3

Co wcześniej działo się pod adresem Fabianiego 45? Ciekawej informacji dostarcza gazeta Dziennik Bałtycki z 13 sierpnia 1948 roku fot. 4. Na stronie 5 tegoż Dziennika zamieszczono ogłoszenie fot. 5: „Krzesła gięte i fotelikowe jasne i orzechowe hurtowo dostarcza za zaliczeniem: Wytwórnia Józef Wojtal i Ska. Radomsko, ul. Fabianiego 45 telef. 179”. Musiała to być firma o sporych zdolnościach produkcyjnych, skoro ogłaszała się w odległym rejonie kraju i była gotowa do dostaw hurtowych. Wniosek: przed rokiem 1948 Spółdzielnia Pracy Metalowo-Drzewna im. Rewolucji 1905 roku pod tym adresem jeszcze nie istniała.

Fot. 4

Fot. 5

Kolejnych danych udało się dowiedzieć z Radomszczańskiego Słownika Biograficznego T. II str. 129: „MAZURKIEWICZ Władysław, ps. Mazur, Zyndram, Babinicz, (1898-1984) (…) Wrócił do zawodu jako monter wagowy, pracował czasowo w Łasku, a następnie 31 V 1956 zawarł umowę ze Spółdzielnią Pracy Metalowo-Drzewnej im. Rewolucji 1905 r. w Radomsku, zatrudniony na stanowisku kierownika produkcji wag specjalnych. (…)” Można wnioskować z tego zapisu, że Spółdzielnia istniała przed 31 maja 1956 roku i produkowała m. in. wagi, w tym wagi specjalne.

Ten sam Radomszczański słownik Biograficzny T. I str. 13 podaje w biogramie Mariana Bereski: „BERESKA Marian Józef (1934-2015) (…) Należał do wąskiej grupy wykwalifikowanych pracowników zajmujących się rozruchem nowych zakładów Fabryki Mebli Giętych w Radomsku (obecnie: Fameg). Następnie w tym zakładzie pracował na stanowisku głównego mechanika i członka zarządu. Później piastował funkcję wiceprezesa Spółdzielni Wielobranżowej w Piotrkowie Trybunalskim, prezesa Spółdzielni Metalowo-Drzewnej im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku, dyrektora Zakładu Meblarskiego Spółdzielni Pracy w Radomsku, zaś od 1980 do 25 IX 1990, tj. do przejścia na emeryturę, był prezesem Radomszczańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. (…) „ Informacja ta wskazuje konkretnego, szkoda że nieżyjącego już człowieka, stojącego na czele opisywanej firmy.

Pani Urszula Michalska, której Rodzice zawodowo byli związania ze Spółdzielnią Pracy Metalowo-Drzewną im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku przekazała szereg cennych informacji. „Spółdzielnia Rewolucji przez długie lata kierowana była przez prezesa Stanisława Sadowskiego. W ostatnim pokoju po lewej stronie był gabinet prezesa Stanisława Sadowskiego. Mieli samochód służbowy Warszawa (kierowca to chyba Pan B. Zamojski). Później była połączona ze Sp-nią Meblarską 1-Maja i przeniosła swoją siedzibę na dawną ulice 15-Grudnia. Tam m. in. prezesem był Pan Przepiórkowski (chyba Jan) i Pan Marian Bereska ( kolejność chyba odwrotna). Przed połączeniem Sp-nia Rewolucji miała jeszcze zakład w Gidlach. W głębi podwórka przy Fabianiego 45 była też produkcja, ale nie pamiętam szczegółów.”

Fakt przeniesienia Spółdzielni Pracy Metalowo-Drzewnej im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku na ulicę ówczesną 15-grudnia za Fameg potwierdza Pani Beata Marczyk.

Okazuje się, że opisywana spółdzielnia posiadała swoje oddziały. Oprócz tego wspomnianego w Gidlach, Pani Ewa Bohdanowicz pamięta: „(…) niewielki zakład tapicerski który mieścił się na łąkach między obecnym wiaduktem a szkołą nr 2. Budynek oczywiście już nie istnieje. Ten dom był piętrowy i właśnie na górze był ten zakład. Byłam tam kilka razy i pamiętam doskonale.” Prawdopodobną fotografię tego obiektu można zobaczyć na stopklatce z filmu (źródło Michał Jurczyk na Radomsko Historyczne zdjęcia). Zdjęcie pochodzi z czasów realizacji wiaduktu w ciągu ul. 16.Stycznia, obecnej Brzeźnickiej. Pani Ewa potwierdziła,że zaznaczony budynek z lewej strony to wspomniana tapicernia Spółdzielni Pracy Metalowo-Drzewnej im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku.

Pani Ewa Bohdanowicz relacjonuje dalej: „Drugi taki zakład był na ul. Batorego tuż przy ul. Zamkowej w podwórku, dzisiaj jest budynkiem mieszkalnym. Biura usytuowane były przy ul. Fabianiego, na tyłach obecnej Baszty i jeszcze jedno biuro ,,Rewolucji” było na Przedborskiej. Po jednej stronie bramy był sklep spożywczy, potem chyba składnica harcerska, a po drugiej wspomniane biuro. W podwórku którym można było przejść na Rolną, p. Mękwiński miał zakład, chyba elektryka samochodowa.”

Udało się też pozyskać fotografie niektórych produktów Spółdzielni Metalowo-Drzewnej im. Rewolucji 1905 roku. Pochodzą z portali aukcyjnych i ogłoszeniowych (pozyskałem zgodę właścicieli zdjęć na ich publikację na potrzeby niniejszego artykułu).

Fot. 6 i 7 to kwietnik o wymiarach: wysokość 77cm, pierwsza półka na wysokości 46 cm o średnicy 20 cm, druga półka na wysokości 61 cm o śr 20 cm, trzecia półka łączona średnica pełnego koła 22 cm. Szczególnie cenna historycznie jest papierowa naklejka od spodu kwietnika fot. 8, gdzie można zobaczyć dane Spółdzielni i jej logo.

Fot. 6

Fot. 7

Fot. 8

Kolejna grupa produktów jest bardziej zaawansowana technicznie i faktycznie zgodnie z nazwą wymagała umiejętności zarówno metalowych jak i drzewnych.

„Magiel stołowy” pierwszy fot. od 9 do 14 był konstrukcją oparta jak widać na ramie spawanej, z przekładnią z kołami zębatymi, a jego obudowę i blat stanowiły elementy można powiedzieć meblarskie. Drewniany wydaje się też być wał. Naklejka fot. 14 pozwala odczytać nazwę produktu, adres, logo, szkoda, że nie można zobaczyć roku produkcji.

Fot. 9

Fot. 10

Fot. 11

Fot. 12

Fot. 13

Fot. 14

„Magiel domowy ręczny” drugi fot. od 15 do 18 wydaje się być konstrukcja młodszą, bardziej dojrzałą technicznie. Dużo bardziej zaawansowana technicznie jest podstawa i obudowa magla, blachy są ładnie i estetycznie gięte. Wały drewniany są już trzy. Blaty są wykonane w nowocześniejszy sposób, a surowcem prawdopodobniej jest już płyta meblowa. Tabliczkę znamionowa wykonano z metalu fot. 18. Można na niej z trudem odczytać „Nr 1167-73R GATUNEK I CENA DETAL. ZŁ 1810”

Fot. 15

Fot. 16

Fot. 17

Fot. 18

„Magiel domowy ręczny” trzeci fot. od 19 do 23 to prawie ten sam model magla co poprzedni (nieco inaczej wykonane są nogi), jednak w innej kolorystyce. Tym razem metalowa tabliczka znamionowa pozwala odczytać więcej danych: „Nr 1774-78(?)R GATUNEK I CENA DETAL. ZŁ 1810” Podany jest tez typ.

Fot. 19

Fot. 20

Fot. 21

Fot. 22

Fot. 23

Wnioski:
1.Jeśli dobrze odczytałem lata produkcji z tabliczek magli jako 1973 i 1978, to (odejmując numery seryjne) przez te pięć lat spółdzielnia wyprodukowała 607 sztuk tego modelu magla.
2. Jeśli dobrze odczytałem lata produkcji z tabliczek magli jako 1973 i 1978, to Spółdzielnia Pracy Metalowo-Drzewna im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku istniała pod tą nazwą co najmniej do 1978 roku.

Jeśli ktoś z czytających ma jakieś informacje na temat Spółdzielni Metalowo-Drzewnej im. Rewolucji 1905 roku w Radomsku (albo jej wyrobów), której próbę opisania podjąłem w tym artykule, proszę aby się nimi podzielił. Nie pozwólmy przepaść temu kawałkowi historii miasta. Chętnie uzupełnię opis.

Aktualizacja z września 2021 roku, Paweł Dudek: dodałem nowy materiał, w którym zaprezentowane są zdjęcia fotelu wyprodukowanego w Spółdzielni Pracy Metalowo Drzewnej im. Rewolucji 1905 roku. Artykuł ten znajduje się w tym miejscu.