Książka Krzysztofa Bielawskiego pt. „Zagłada cmentarzy żydowskich”

Z ciekawością przeczytałem książkę autorstwa Krzysztofa Bielawskiego pt. „Zagłada cmentarzy żydowskich”. Jest to analiza zjawiska w jaki sposób, przez kogo oraz w jakich okolicznościach były (i są) niszczone cmentarz żydowskie na terenie Polski. W powszechnej świadomości winę za destrukcję cmentarzy przypisuje się nazistom, którzy zniszczyli je w czasie drugiej wojny światowej. Bielawski przedstawia także inne okoliczności oraz sprawców – miejscową ludność i państwo polskie. Należy jednak podkreślić, że nie jest to żadna próba negowania tego, co działo się w czasie drugiej wojny światowej.

Okładka książki. grudzień 2021 r., fot. Paweł Dudek

Z mojej perspektywy interesujące były przede wszystkim wątki dotyczące Radomska i okolic. Nie ma ich zbyt wiele. O cmentarzu w Radomsku wspomniano w sumie trzy razy – o tym, że Niemcy szukali kosztowności w grobie cadyków Rabinowiczów, o pojawiających się antysemickich napisach w latach 90. oraz o ostatnich pochówkach na tym cmentarzu. Nie należy się jednak tutaj doszukiwać rozbudowanych informacji. To naprawdę tylko napomknięcie. O Przedborzu wspomina autor tylko pośrednio, za sprawą tego, ze w Piotrkowie Trybunalskim został zbezczeszczony grób rabina Szaula właśnie z Przedborza. Wzmiankowany jest też cmentarz w Kamieńsku, na którym zorganizowano strzelnicę oraz baraki przedsiębiorstwa budującego „gierkówkę”. Autor jednak przypisał tam błędną datę, bo droga z Katowic do Warszawy była budowana w połowie lat 70. a nie po 1978 roku. Może wtedy powstała strzelnica, ale przedsiębiorstwo na pewno wcześniej. O Kamieńsku wspomina się też w kontekście projektu „Obecnie nieobecni”, który kilka lat temu miał na celu upamiętnienie zniszczonych cmentarzy. W książce nie ma słowa o cmentarz w Pławnie, a moim zdaniem to adekwatny przykład destrukcji cmentarza żydowskiego.

Książkę polecam, mimo że nasze tereny są tam zaledwie wzmiankowane. Zresztą inne cmentarze też nie są opisywane w obszerny sposób. Książka pokazuje proces. Nie jest to praca monograficzna ani inwentaryzująca konkretne cmentarze. To jednak dobry punkt wyjścia do dalszych poszukiwań a przede wszystkim zrozumienia motywów, okoliczności niszczenia cmentarzy żydowskich w Polsce. Dużo tam odniesień do Halachy (wykładnia Prawa Mojżeszowego), do aktów prawnych, do wydarzeń w kraju. Obszerna bibliografia pozwala na samodzielne zagłębienie się w konkretne wątki. Przydatny jest indeks osobowy oraz indeks miejscowości.

Krzysztof Bielawski
Zagłada cmentarzy żydowskich
Wydawnictwo Więź
Warszawa 2020
280 stron