Pozostałości po gospodarstwie w Brylisku

Brylisko to miejsce położone całkiem niedaleko Radomska, dziś w gminie wiejskiej Radomsko. Dotrzeć tam można przez las z Suchej Wsi. Ten, kto nie wie, że istniała tam kiedyś osada młynarska, nawet nie będzie przypuszczał, że miejsce to tętniło dawniej życiem. Osad młynarskich na tym dość rozległym terenie było w różnych okresach czasu nawet siedem. Dziś nie ma po nich właściwie żadnego śladu. Niektóre współczesne mapy wskazują jeszcze, gdzie znajduje się Brylisko. Przeglądając plan naszego powiatu z 1962 roku natrafiłem na symbol budynków oraz gajówki w Brylisku. Dokładna lokalizacja tych miejsc nie była adekwatna do tego, co możemy znaleźć na aktualnych mapach, gdyż niektóre leśne drogi w latach 60. XX wieku przebiegały inaczej niż dziś. I tak prosta droga prowadząca z początku lasu w Suchej Wsi nie prowadziła (tak jak dziś) bezpośrednio do Bryliska, bo jej wtedy nie było. Dotrzeć tam z Suchej Wsi, od przedłużenia ulicy Starowiejskiej, można było nieco krętą dróżką zaznaczoną na poniższej mapie czarnymi przerywanymi liniami. Była to stara, historyczna droga. Ponadto do Bryliska można było dotrzeć od strony północno-wschodniej, czyli dzisiejszego leśnego przedłużenia ulicy Strzałkowskiej. Inna droga prowadziła tam prosto od asfaltówki Radomsko-Gidle. Ponadto zaznaczona jest też współczesna, nieco pozawijana leśna droga prowadząca z południowego-zachodu od przystanku w Klekowcu. Na planie z 1962 roku widać też to co istnieje do dziś – mostek na strumieniu (do lat 90. XX wieku był drewniany, potem z żelbetowych płyt) oraz rodzaj grobli na dukcie prowadzącym w kierunku wschodnim. Teren Bryliska kilkadziesiąt lat temu był mniej zalesiony niż dziś.

Fragment planu: Powiat Radomsko, arkusz 5, skala 1:25 000 (zmniejszone przeze mnie na potrzeby artykułu do innych wymiarów), Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego, 1962 r.

Dawna gajówka znajdowała się przy drodze, która istnieje także teraz (przedłużenie ulicy Strzałkowskiej), zapewne spróbuję kiedyś odszukać to, co po niej zostało. Z kolei dom (gospodarstwo) położone było w pewnej odległości, kilkudziesięciu metrów od współczesnych duktów leśnych, na zachód od charakterystycznego dużego skrzyżowania. To właśnie tam dotarłem. Od razu zaznaczę, że miejsce to zapewne nie kryje nic wartościowego, a moim celem było tylko pokazanie tego, co odchodzi w niepamięć. Za kolejnych 60 lat może już w ogóle nie odnajdzie się gołym okiem śladów po dawnej bytności mieszkańców tego terenu.

Na innych historycznych już mapach też można zobaczyć Brylisko. Poniżej znajdują się fragmenty tych map.

Karte des westliches Russland, fragment arkusza E37, 1915 r.

Fragment mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego, Pas 44, Słup 29, rok 1935

Fragment mapy Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, arkusz M-34-27-D, wyd. 1985

Fragment mapy z ok. 1990 roku

Z prezentowanych powyżej czterech fragmentów map pewne informacje można zaczerpnąć z mapy WIG z 1935 roku. Widać na niej, że w odwiedzonym przeze mnie miejscu znajdowały się dwa gospodarstwa, położone były obok siebie. Liczba 2 pod nazwą Brylisko oznacza zapewne liczbę domów tamże. Już po opublikowaniu tego artykułu wyczytałem, że do lat 90. XX wieku istniały tam zabudowania dawnego folwarku Brylisko. To jedyna informacja jaką udało mi się ustalić.

Przejdźmy do pozostałości po gospodarstwie. W runie leśnym widać podmurówkę, bloki są całkiem pokaźne. Ponadto jakaś część (komin?) była budowana z cegieł, bo można je spotkać porozrzucane, zarośnięte w wielu miejscach. Pewnie konstrukcje budynków miały też elementy drewniane. Skoro bowiem została tylko podmurówka i pojedyncze cegły, to wyższa część była drewniana, ewentualnie murowana i została rozebrana do wykorzystania w innym miejscu. Teren ma też kilka prostokątnych zagłębień, są one oddalone od siebie, może po pozostałości np. po piwnicach. Na podstawie tego oraz symboli na powyższej mapie wywnioskować można, że gospodarstwo składało się z więcej niż jednego budynku. Warto zwrócić uwagę na jedno dość duże zagłębienie. Wydaje mi się, że jest ono otoczone betonowymi okręgami, takimi z jakich robi się studnie. Trzeba tam uważać, żeby nie wpaść nogą. Ogólnie rzecz biorąc przyroda zrobiła swoje…

Widok na pozostałość po drodze dojazdowej do gospodarstwa. Zdjęcie wykonane z drogi leśnej prowadzącej w kierunku południowo-zachodnim od skrzyżowania. Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

Październik 2020 r., fot. Paweł Dudek

O historii Bryliska dowiedziałem się z książki Ewy Bryl i Michała Pawlikowskiego pt. „Saga o młynach i młynarzach z rodziny Brel”, wydanej w Strzałkowie w roku 2017.