Cygańskie groby między Kocierzowami, Gertrudowem i Wąglinem

O miejscu tym oraz historii z nim związanej dowiedziałem się już dość dawno. Kiedyś nawet byłem w okolicy Gertrudowa i próbowałem z drogi wypatrzeć gdzie znajdują się groby Cyganów zamordowanych w czasie drugiej wojny światowej. Dotarcie tam jednak okazało się bardziej skomplikowane. W związku z tym, gdy nadeszła wiosna 2021 roku postanowiłem pojechać tam na rowerze i w końcu znaleźć to miejsce. Poszukiwania znów rozpocząłem od strony Gertrudowa, wjeżdżając głębiej w las. Spotkałem tam kilka małych stad saren oraz ślady rozkopanej przez dziki ziemi. Ale śladów jakichkolwiek grobów już nie. Po ponad godzinie zrezygnowany wyjeżdżałem z lasu, tym razem od strony Kocierzowów. Przede mną zauważyłem starszego pana. Po moim pytaniu o cygański grób, pan powiedział, że podprowadzi mnie tam, bo droga nie jest taka prosta i trudno ją wytłumaczyć. Rzeczywiście tak było. Okazało się przy tym, że groby te znajdują się nie w dużym kompleksie leśnym między Kocierzowami a Gertrudowem, ale w dość małym skrawku lasu, położonym nieco z boku, w otoczeniu pól, przy drodze gruntowej. W taką porę roku jak teraz (marzec) można już z tej drogi wypatrzeć groby. Gdy roślinność będzie bujniejsza, raczej przypadkowo tam się nie dotrze.

Fragment mapy z Geoportalu, warstwa archiwalna z 1965 roku. Jakaś forma mogiły już tam istniała, o czym świadczy sygnatura i podpis

Marzec 2021 r., fot. Paweł Dudek

Marzec 2021 r., fot. Paweł Dudek

Groby są trzy, podobno teraz już tylko symboliczne, bo ofiary, które zostały tam zamordowane i zakopane, były potem ekshumowane. Zbrodnia miała miejsce w czasie drugiej wojny światowej, w 1943 roku. Tak przedstawia się informacja zawarta na środkowym nagrobku, dwa ostatnie wersy zapisane są w języku romskim:

Ś.P.
TABOR CYGAŃSKI WYMORDOWANY
PRZEZ HITLEROWCÓW W 1943r
PONAD 80 OSÓB
RODZINY
MARKOWSKICH
KAMIŃSKICH
RÓŻYCKICH
HAU
SZTRAUSÓW I INNI
KHIRETUNO FRANKUSKRO I OZIEJASKRO
ŁOKI PUF DO MANUSIENGE

Marzec 2021 r., fot. Paweł Dudek

Marzec 2021 r., fot. Paweł Dudek

Środkowy nagrobek to pionowa płyta z tablicą, na prostokątnym schodkowy postumencie. Nad płytą widnieje krzyż z wizerunkiem Jezusa Chrystusa. Dwa groby znajdujące się z boku wyglądają podobnie do siebie – to nadziemne nagrobki z lastriko z krzyżami wykonanymi z tego samego materiału. Wszystkie trzy groby znajdują się na posadzce z większych płyt. Kiedyś całość otoczona była ogrodzeniem, o czym świadczą puste słupki okalające ten niewielki teren.

Marzec 2021 r., fot. Paweł Dudek

Marzec 2021 r., fot. Paweł Dudek

Nie zachowało się zbyt wiele informacji o okolicznościach zbrodni. Wiadomo tyle, że dokonali jej hitlerowcy w czasie drugiej wojny światowej. Nieznana jest nawet dokładna data. Od pana, który wskazał mi drogę dowiedziałem się, że wystrzelano tam 87 osób. Mord trwał dłuższą część dnia, do Cyganów strzelano, ale też używano siekier. Ocalało z niego kilkoro dzieci, które akurat w momencie schwytania taboru przebywały z dala od niego. Groby, jak na tak ustronne położenie są zadbane – widać, że ktoś je odwiedza, były tam kwiaty oraz wypalone znicze.