Edward Zyman

Edward Jan Zyman urodził się 20 maja 1943 roku w miejscowości Dobromierz za Przedborzem. Był trzecim synem Franciszka Zymana i Klary z domu Smolich. W 1948 roku, gdy Edward miał pięć lat, rodzina przeniosła się do Radomska. Tam Edward uczęszczał do szkoły podstawowej. Następnie rozpoczął naukę w Zasadniczej Szkole Metalowej, ale po roku przeniósł się do II Liceum Ogólnokształcącego, chociaż dotarłem też do informacji, że było to jednak I Liceum Ogólnokształcące. W każdym razie szkołę średnią ukończył w 1962 roku. Już wtedy interesował się słowem pisanym. Jako licealista związał się z Grupą Literacką przy Powiatowym Domu Kultury w Radomsku. Przystąpił też do Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy przy Zarządzie Wojewódzkim Związku Młodzieży Wiejskiej w Łodzi. Jego debiut poetycki nastąpił w 1961 roku, kiedy na łamach łódzkiej jednodniówki „Z tej strony” opublikowany został wiersz pt. „Kto to jest matka”. W grudniu 1961 roku razem z innymi członkami Grupy Twórczej „Wizytówki” działającej przy Powiatowym Domu Kultury w Radomsku wydał jednodniówkę pt. „Wizytówki”. Jednodniówka składała się z dziewięciu kartek prowizorycznie powielanych i rozpowszechnianych w dość wąskim gronie. W latach 60. opublikował w „Gazecie Radomszczańskiej” kilka tekstów, głównie poetyckich.

Edward Zyman, 2018 r., fot. Andrzej Piskulak. Licencja: CC BY-SA 4.0

W 1962 roku rozpoczął studia socjologiczne na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym roku wziął ślub z Anną Bogusławą Nowak, późniejszą pracowniczką administracji medycznej.W 1967 roku uzyskał tam tytuł magistra socjologii. W 1965 roku debiutował jako prozaik w „Tygodniku Kulturalnym” opowiadaniem „Matka”. Rok później nastąpił jego debiut jako jako krytyka, napisał wówczas recenzję tomu reportaży Salomona Łastika „Trudne dzieci” w nr 1 czasopisma „Wychowanie”. W latach 1967-1978 pracował w przemyśle hutniczym, m.in. jako rzecznik prasowy Zjednoczenia Hutnictwa, Żelaza i Stali. W tym czasie wstąpił do PZPR. W 1978 roku przeszedł do pracy dziennikarskiej. Początkowo był publicystą w Redakcji Widowisk Teatralnych i Publicystki Kulturalnej w katowickim Ośrodku TVP. W latach 1979-1981 (lub do 1982) był zastępcą kierownika Redakcji Literackiej w Rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach. W latach 70. uczestniczył w działalności Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy jako wiceprzewodniczący ośrodka katowickiego, później jako wiceprzewodniczący i przewodniczący Rady Krajowej tej organizacji. W 1973 wystąpił w filmowej psychodramie Pawła Kędzierskiego i Marcela Łozińskiego „Happy End”, ukazującej stadne mechanizmy i agresję grupy wobec niezależnie myślącej jednostki. Trzy lata później został odtwórcą jednej z głównych ról w głośnym filmie Marcela Łozińskiego „Jak żyć”, który obnażał mechanizmy zniewolenia w PRL. W latach 70. i na początku 80. drukował wiersze, szkice, recenzje i fragmenty prozy w wielu pismach regionalnych i ogólnopolskich, m.in. w „Poglądach”, „Opolu”, „Faktach i Myślach”, „Faktach”, „Przemianach”, „Nowych Książkach”, „Odrze”, „Nurcie”, „Poezji”, „Studencie” i „Nowym Wyrazie”. Pisał również słuchowiska, uprawiał reportaż literacki, zajmował się publicystyką kulturalną i społeczną. Od 1980 roku współpracował z filmem (jako jeden z dwóch kierowników literackich Zespołu Filmowego „Silesia”) i prasą niezależną. Redagował „Tygodnik Katowicki”, pismo Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego NSZZ „Solidarność”, ukazujące się poza cenzurą. Na łamach tego pisma rozpoczął cykl reportaży o pacyfikacji radomskich procesów społecznych w czerwcu 1976 roku. Przewodniczył Komisji Zakładowej w katowickiej Rozgłośni Polskiego Radia, brał udział w pracach Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Radia i Telewizji. W marcu 1981 roku, po prowokacji bydgoskiej, wystąpił z PZPR. Po ogłoszeniu stanu wojennego został internowany i przez rok więziony w Katowicach, Strzelcach Opolskich, Uhercach, Kielcach-Piaskach, Rzeszowie i Nowym Łupkowie. Został dyscyplinarnie zwolniony z pracy w Polskim Radiu i pozbawiony możliwości wykonywania zawodu. W marcu 1983 roku wyemigrował z rodziną do Kanady. Od początku aktywnie uczestniczył w życiu literackim i kulturalnym Polonii. W Calgary (stan Alberta), gdzie mieszkał przez pierwszy rok, był redaktorem programu telewizyjnego „Kalejdoskop Polski” i Biuletynu Polonijnego miejscowego Koła Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, a następnie wychodzącego w Edmonton kwartalnika Kongresu Polonii Kanadyjskiej Okręg Alberta „Dialogi”. We wrześniu 1984 roku przeprowadza się do Toronto gdzie objął stanowisko redaktora naczelnego „Głosu Polskiego”, którym kierował do 1988 roku. W latach 1989-2015 był redaktorem i współproducentem polskiego programu telewizyjnego „Polish Studio”. Współpracował z ukazującym się w Toronto „Dziennikiem” (2001-2003). Po transformacji ustrojowej w 1989 roku nawiązał współpracę z wieloma czołowymi periodykami literackimi w kraju: „Frazą”, „Akcentem”, „Migotaniami”, „Odrą”, „Świętokrzyskim Kwartalnikiem Literackim”, „Twórczością”. W latach 1999-2000 był prezesem Polish Community Media Corporation, wydawcy „Związkowca”, w którym zamieszczał teksty publicystyczne i krytycznoliterackie. W latach 1966-2016 (z przerwami) należał do stałych współpracowników nowojorskiego „Przeglądu Polskiego”. Był współzałożycielem działającej w latach 1988-2015 Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich, od 2009 roku pełnił funkcję wiceprezesa tejże fundacji. Od 1995 roku pełnił funkcję prezesa Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie. W latach 1998-2003 współredagował periodyk literacki Funduszu „Nowy Prąd”. W 1998 tworzył cotygodniowy magazyn literacko-muzyczny „Wierszem i Prozą”, emitowany przez Polskie Radio w Toronto. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 2000 roku został wyróżniony honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. W 2011 roku otrzymał nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za tom pt. „Mosty z papieru. O życiu literackim, sytuacji
pisarza i jego dzieła na obczyźnie”.

Zyman publikował zarówno pod swoim imieniem i nazwiskiem, jak i pod pseudonimami i kryptonimami: (e.z.), ez, ezet, Marian Chudzik, Krzysztof M. Jasiewicz, Piotr Nowicki.

Krajową twórczość poetycką Edwarda Zymana krytycy i badacze sytuują w kręgu „Nowej Fali”. Jeden z recenzentów zauważa, że wiersze autora „W czyim obcym domu” plasują się w tak silnym w polskiej poezji współczesnej nurcie protestu i sprzeciwu. Charakterystyczne przesunięcie akcentów następuje w tomach publikowanych na obczyźnie. Justyna Budzik pisze: „Podmiot najnowszych wierszy Zymana nadal zachowuje cechy alter ego poety. Tym razem jednak jawi się jako człowiek prowadzący refleksję nad sensem życia, próbujący objąć słowem i myślą to, co niewyrażalne”. Podobne konstatacje zawierają prace innych badaczy – Ewy Bartos, Janusza Kryszaka, Katarzyny Niesporek, Jana Pasterskiego. Ten ostatni stwierdza: „(…) jednym z głównych kręgów problemowych w twórczości poetyckiej Edwarda Zymana jest namysł nad przemijaniem i metafizyczną perspektywą istnienia. O ile ten pierwszy motyw łączy się poniekąd z doświadczeniem wyobcowania oraz pracą pamięci (…), o tyle ten drugi stanowi płaszczyznę odrębną, otwierającą niejako osobny nurt w poezji autora Poematu współczesnego”.

Publikacje książkowe

Dialogi pierwsze [Wiersze], (Katowice 1971)
Dzień jak co dzień [Wiersze], (Katowice 1978)
Co za radość żyć [Wiersze], (Katowice 1979)
Szansa [Opowiadanie dla młodzieży], (Warszawa 1980)
W czyim obcym domu [Wiersze], (Katowice 1981)
Gdybym był lekki jak piórko [Wiersze dla dzieci], (Katowice 1983)
Jak noc, jak sen [Wiersze}, (Stevens Point 1987)
U Boga każdy błazen [Felietony], (Chicago 1987)
Metamorfozy głębin Twoich. Polonijny parnas literacki (Toronto 2003)
Kim Stwórca mądre te eseje pisze [Wiersze okolicznościowe], (Vancouver 2004)
Widzieć dalej niż dziś. Rozmowa z Jerzem Korey-Krzeczowskim (Katowice 2004)
Przeznaczenie jest wyborem. Henryk Słaby, czyli filozofia skutecznego działania (Katowice 2005)
Z podręcznego leksykonu [Wiersze], (Toronto 2006)
Scalić oddalone. Fundacja Władysława i Nelli Turzańskich (1988-2008) [Monografia], (Toronto 2008)
Mosty z papieru. O życiu literackim, sytuacji pisarza i jego dzieła na obczyźnie na przykładzie Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie w latach 1978-2008 (Toronto-Rzeszów 2010)
Jasność [Wiersze], (Toronto 2011)
Ściana pełna jerzyków [Powieść dla młodzieży], )Warszawa 2011)
Miejsce na ziemi [Wiersz], (Berlin-Toronto 2012)
Poemat współczesny [Wiersze], (2014)
Na uciechy kasjer łasy [Limeryki], (Berlin 2014)
Bez prawa azylu [Wybór wierszy], (Toronto-Rzeszów 2018)
Z dziecięcej fabryki złudzeń [Wiersze], (Toronto 2018)
Bluźniąc bez umiaru. Wierszyki wszeteczne (Rzeszów 2019)

Prace redakcyjne (wybór)

Młody Śląsk Literacki. Almanach poezji i prozy, wybór i oprac.: J. Górdziałek, F. Netz, E. Zyman, (Katowice 1975)
W. Iwaniuk: Wiersze wybrane, wybór i układ wierszy E. Zyman, (Toronto 1995).
W. Iwaniuk: W ogrodzie mego ojca. Wiersze z lat 1993-1996, wstęp: J. Kryszak, wybór i układ wierszy: E. Zyman, (Toronto-Toruń 1998).
A. Busza: Glosy i refrakcje. Przełożył z angielskiego B. Czaykowski, redaktorzy serii: Henryk Wójcik i Edward Zyman, (Toronto-Berlin 2001)
B. Czaykowski: Transkontynentalny Toronto-Vancouver. Tryptyk, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2001)
G. Zambrzycka: Karmelitanka. Wieniec, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2003)
A. Busza: Obrazy z życia Laquedema / Scenes from the Life of Laquedem. Przełożył z angielskiego Bogdan Czaykowski, red. E. Zyman, (Toronto-Berlin 2003)
J. Szuber: Glina, ogień, popiół, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2004)
J. Kryszak: Spacer zimowy, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2004)
Podróż w głąb pamięci. O Wacławie Iwaniuku szkice, wspomnienia, wiersze, pod red. J. Wolskiego, H. Wójcika, E. Zymana, (Toronto 2005)
R. Sabo: Niech będzie, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto-Berlin 2005)
E. Dusza: Popioły, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto 2006)
J. Korey-Krzeczowski: Poemat o ziemi [Wiersze], red. E. Zyman, Toronto 2006)
M. Kusiba: Admiral Road, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto 2006)
A.Wolak: Twarze, redaktorzy serii: H. Wójcik i E. Zyman, (Toronto: 2007)
J. Korey-Krzeczowski: Powracam tutaj z własnej woli. Szkice i wspomnienia o wybranych twórcach Ziemi Świętokrzyskiej, red. i posłowie E. Zyman, (Rzeszów 2006)
B. Czaykowski: Ziemioskłon [Poemat], red. E. Zyman, (Toronto 2007).
J. Korey-Krzeczowski: Barwy młodości [Powieść], red. i posłowie E. Zyman (Rzeszów 2007)
G. Zambrzycka: Godzina w katedrze. Studium, red. E. Zyman, (Toronto 2008)
A. Busza, Bogdan Czaykowski: Pełnia i przesilenie/ Full Moon and Summer Solstice [Wiersze], red. i wstęp w formie wywiadu z autorem – E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2008)
W. Grzegorzewska: Inne obroty [Wiersze], red. E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2010)
Z. Bohdanowiczowa: Pan Tadeusz w Toronto, oprac., przyp. i wstępem opatrzył E. Zyman,(Toronto 2011)
M. Kusiba: Podręcznik do kobiet. 100 felietonów (niemal) feministycznych. Żabką przez Atlantyk, t. 1., red. i wstęp E. Zyman, (Lublin-Toronto 2011)
A.Góra: Krzyk do nieba [Reportaże], red. i posłowie E. Zyman, (Toronto-Różana 2011)
G. Zambrzycka: Bóg miodu. Notatnik jukatański [Wiersze], red. E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2011)
M. Kusiba: Cymbał w świecie. Felietony flâneura. Żabką przez Atlantyk, t. 2., red. E.Zyman, (Toronto-Siennica Różana 2012)
W. Kontewicz: Wilkierze braniewskie i inne historie wierszem, układ tomu, red. i posł. E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2013)
W. Michalski: Z podróży na Wschód, red. Edward Zyman (Toronto 2013)
A. Busza: Niepewność, przełożyli z angielskiego Beata Tarnowska i Roman Sabo, układ i red. tomu E. Zyman, (Toronto 2013)
W. Kontewicz: Appendix, wybór wierszy, układ tomu i redakcja E. Zyman, (Toronto 2014)
I.Habrowska-Jellaczyc: Aktor nie opuszcza sceny [Szkice, artykuły, wspomnienia], red. i wstęp E. Zyman, (Szczecinek 2014)
R. Chojnacki: Do prywatnego użytku [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2014)
R. Sabo: Podwórko [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2014)
G. Zambrzycka: Niewidzialny zapaśnik [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman, (Toronto-Rzeszów 2015)
F. Śmieja: Dotykanie Świata. Wiersze wybrane, wstęp Zbigniew Andres, wybór, układ wierszy oraz red. tomu E. Zyman, (Toronto 2017)
F. Śmieja: Na widny brzeg świtu [Wiersze], wybór wierszy, układ tomu i red. E. Zyman, (Toronto 2017)
F. Śmieja: Nanizując paciorki słów. Notacje ostatnie [Wiersze], wstęp, wybór wierszy i red. E. Zyman, (Toronto 2018)
G. Zambrzycka: Ślady [Wiersze], red. i nota krytyczna E. Zyman (Toronto-Rzeszów 2019)
A. Piskulak: Basztar [Powieść], red. E. Zyman (Kielce 2021) ISBN 978-83-62087-05-1
A. Piskulak: Poranne kobiety [Wiersze], posłowie E. Zyman (Zagnańsk/Calabria 2021) ISBN 978-83-62087-01-3.

Nagrody i wyróżnienia

Łódzka Wiosna Poetów (1966) – wyróżnienie
Wielokrotny laureat Konkursu o Rubinową Hortensję. (W dziale poezji: 1966 – II nagroda; 1967 – I nagroda; 1969 – wyróżnienie; 1970 – I nagroda; 1971 – II nagroda. W dziale prozy: 1978 – I nagroda.)
Oleśnicki Maj Poetycki (1978) – I nagroda
Konkurs Rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach na utwór prozą (1978) – III nagroda
Ogólnopolski konkurs Polskiego Radia na reportaż radiowy (1979) – I nagroda (wspólnie z M. M. Szczawińskim)
Konkurs Młodzieżowej Agencji Wydawniczej na opowiadanie dla młodzieży (1980) – wyróżnienie
Konkurs na powieść dla młodzieży Wydawnictwa Telbit (2009) – wyróżnienie
Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej (2010)
Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (2011)

Kilka utworów

Poniżej przytaczam kilka utworów poetyckich Edwarda Zymana.

Głos – I nagroda w Konkursie Poetyckim o „Rubinową Hortensję” w 1967 r., „Pomosty”, maj 1967 r., s. 6.

Są jeszcze w nas którzy wyrastają z cieni
Z czasów szybko odeszłych po zbyt kruchą pamięć
Ledwie ich twarze białe Przezroczyste gesty
Dojdą nas czasem w nocy we śnie ułożonych

Dochodzą nas zwykle kiedy sen najgłębszy
(A ma się wówczas najczęściej pod jesień)
Ich rysy twardnieją Słyszymy ich szepty
Czujemy natrętnie tamto drżenie rąk

A potem jest krzyk którego w wierszu nie powtórzę
Najcelniej dobrane zawodzi tu słowo
Właśnie w tym krzyku nagłym włosy rosną wprost
na murze
Z tym obrazem wracamy w prasowaną pościel

Pytam więc: jesteś?, kwiecień 1979 r., „W czyim obcym domu”, Katowice 1982, s. 8

pytam więc: jesteś? chciałbym usłyszeć twój
głos poznać jego barwę jeżeli jesteś czemu
milczysz jaki jest cel tej gry której
zasad nie rozumiem może przed chwilą
byłem w twoim towarzystwie może prowadziliśmy
zdawkowe rozmowę o pogodzie kobietach
bądź polityce może powiedziałem ci dzień dobry
a ty przyjąłeś to z uśmiechem gorzkim
lub pogodnym kim jesteś czemu się ukrywasz
co chcesz osiągnąć wystawiając mnie na tak
długą próbę drzwi mego domu są stale otwarte
wystarczy podejść i przekroczyć próg
czekam od dawna wiedząc że któregoś dnia
zaprzestaniesz zabawy i z prawdziwie męską
odwagą zjawisz się przede mną kimkolwiek jesteś
zapraszam cię przybądź odsłoń swoją twarz
wypowiedz chociaż jedno słowo
chcę wiedzieć czy mamy jakąkolwiek
szansę porozumienia

Z wieczoru autorskiego, z tomiku „W czyim obcym domu”, Katowice 1982, s. 8

pańskie wiersz są powiem to
bez ogródek smutne jeśli wręcz nie
pesymistyczne można odnieść wrażenie
że poza czernią nie zna pan innego koloru
nie uznaje żadnych wartości wszystko
jest bez sensu płaskie i nijakie
w pańskim ponurym świecie nie ma miejsca
na miłość przyjaźń czy zwyczajną
życzliwość co pan zrobił z ludźmi
odczuwam ich brak tęsknię za normalnymi
przeciętnymi ludźmi jakich spotykamy codziennie
na ulicy w urzędzie czy w kawiarni
osobiście nie mogę zgodzić się z takim widzeniem
świata pańska postawa prowadzi donikąd wyzwala
zniechęcenie odbiera wiarę w sens
jakichkolwiek działań nie warto nic robić
nasze wysiłki nie mają znaczenia
kto dał panu prawo mówić do nas
w taki sposób jesteśmy młodym i ufnym pokoleniem
mamy wiele spraw do załatwienia nie wątpimy że
nam się to uda jeszcze potrafimy wierzyć to bardzo
ważne
wierzyć kiedy się zastanawiam nad pańskimi wierszami
myślę po prostu: nie ułożyło się gościowi życie
jak należy i dlatego
tak pluje żółcią

Miał troje dzieci: Iwonę (ur. w 1963 r.), Piotra (ur. w 1968 r.) i Victorię (ur. w 1986 r.). Zmarł w wieku 78 lat, w dniu 18 listopada 2021 roku w jednym ze szpitali w Mississauga (metropolia Toronto) w Kanadzie. Z nieoficjalnych źródeł dowiedziałem się, że powodem śmierci był koronawirus. Nie mam informacji jak często Edward Zyman odwiedzał Radomsko po wyprowadzce na studia. Faktem jest, że do końca życia mieszkali tu jego rodzice. Na Cmentarzu Nowym spoczywa matka Klara (żyła w latach 1913-1995) i ojciec Franciszek (żył w latach 1917-1968).

Tekst jest oparty na wpisie z Wikipedii, uzupełniony informacjami z innych źródeł. W 2021 roku ukazała się książka autorstwa Andrzeja Piskulaka pt. „Świat jest zawsze obok. Biografia literacka Edwarda Zymana”.