Kościół ewangelicki w Radomsku

O tym, że w Radomsku mieliśmy kościół ewangelicki, wie mało osób. Nie ma się czemu dziwić, budynek tej świątyni już od dawna nie istnieje, a mieszkańców wyznania ewangelickiego też jest już niewielu. Nigdy zresztą nie stanowili oni dużej liczebnie grupy. Pojawili się w naszym mieście w XIX wieku, gdy Radomsko przeżywało intensywny rozwój przemysłowy, związany z fabrykami z kapitałem pochodzącym m.in. z Zachodu. Ewangelikami byli głównie przybysze z innych części Europy. Według zestawienia sporządzonego na podstawie aktów statystycznych miasta Radomska z 1932 roku, mieszkało w nim ok. 240 osób wyznania luterańsko-augsburskiego.

Cofnijmy się jednak do XIX wieku. W 1842 roku władze miasta zaproponowały przeniesienie filialnej parafii z miejscowości Feliksów do Radomska. Ewangelikom obiecano grunt na wybudowanie kościoła lub chociaż miejsce na salę modlitw. W zamian mieli się oni przenieść miasta, co miało w jakiś sposób wpłynąć pozytywnie na wzrost gospodarczy. Już rok później ewangelicy przenieśli swoją siedzibę do Radomska, ale nie wpłynęło to w znaczący sposób na napływ ludności do miasta. Władze więc nie przekazały ani gruntu, ani sali do modlitw. Nieopodal Radomska, w Dziepółci w 1948 roku miejscowi ewangelicy otrzymali grunt pod budowę ziemi i tam przeniesiono siedzibę filiału, chociaż docelowy budynek jeszcze nie powstał. Wkrótce potem okazało się jednak, że do Radomska sprowadziło się nieco więcej ewangelików, a wynikało to m.in. z faktu budowy kolei warszawsko-wiedeńskiej. Wynajmowali oni salę na modlitwy, ale nie była ona zbyt obszerna. Władze miasta zdawały sobie sprawę, że należy coś z tym faktem zrobić i w 1899 roku przekazały społeczności ewangelickiej ziemię pod budowę świątyni, jej wartość oszacowano na 5 tysięcy rubli. 15 sierpnia 1901 roku Konsystorz Warszawski udzielił zgody na budowę świątyni w Radomsku, ale tym samym zablokował plany budowy w Dziepółci. Ostatecznie w 1910 roku budowę rozpoczęto w dwóch miejscach, a pierwsza powstała świątynia w Dziepółci, w 1915 roku. Radomsko na ukończenie czekało jeszcze 10 lat.

Środki na budowę w Radomsku wsparli bogaci ewangelicy z miasta i okolic, m.in. Pius Wünsche (właściciel kolonii Młodzowy), Herman Witte (udziałowiec spółki Zakładów Przemysłowych Drzewnych „Ksawerów”) sfinansował budowę domu parafialnego oraz ogrodzenia wokół świątyni, Eugen Kriesel (właściciel młyna) przekazał na budowę drewno oraz zapłacił za jego obróbkę, Aureliusz Wünsche (ziemianin z Nieznanic) sfinansował posadzkę z kamienia, Reinhold Świtalski (właściciel drogerii) sfinansował instalację elektryczną, Rudolf Kalickie ufundował dzwon, a parafia z Częstochowy ofiarowała kamienny ołtarz.

Strzelisty, wyróżniający się na tle okolicy kościół był zbudowany w stylu neogotyckim z cegły. Kościół był położony na planie prostokąta z nieotynkowanej cegły. Ściana frontowa oparta była na czterech przyporach, zwieńczona wysoką wieżą. Nad drzwiami wejściowymi znajdował się ozdobnik w postaci wysokiego trójkąta, tzw. wimperga. Ściany boczne były na pięciu osiach, opierały się o sześć przypór, w tym jedna podwójna, każda zakończona była ostrym pinaklem (smukła kamienna wieżyczka). Dwuspadowy dach pokryty był dachówką. Wnętrze podzielono zapewne na trzy nawy, a nad nawami bocznymi umieszczone były jednopoziomowe empory. Konsekracji kościoła dokonano 25 czerwca 1925 roku. W uroczystości tej uczestniczył pastor Leopold Wojak z Częstochowy, proboszcz Henryk Otto z Piotrkowa wraz z chórek kościelnym i Henryk Wendt z Wielunia.

Lokalizację kościoła można ustalić na podstawie kilku zachowanych zdjęć. Znajdował się on na miejscu, gdzie dziś stoją pawilony handlowe przy ul. Reymonta 43, a także budynek przy ul. Reymonta 45, tuż przed tzw. mostkiem.

W styczniu 1945 roku pastor Richard Horn odprawił tam ostatnie nabożeństwo, wkrótce potem wkroczyli do miasta sowieci. W artykule Tomasza Nowaka z „Gazety Radomszczańskiej” (tytuł – „Wyzwoleni po południu”, nr 3 [1283] z 18.01.2018 r., s. 14-15) znaleźć można fragmenty dotyczące kościoła. Mieli w nim zostać umieszczeni niemieccy cywile, którym nie udało się uciec z miasta po wkroczeniu czerwonoarmistów. Wspomniany w artykule Jan Urbański relacjonował, że przez okna kościoła wyprowadzono rury od piecyków. Na tych piecykach gotowano oraz ogrzewano wnętrze kościoła. Według innej relacji ze wspomnianego artykułu, w kościele znajdowało się wówczas wiele kobiet. Czerwonoarmiści przychodzili tam je gwałcić, funkcjonował w tym miejscu dom publiczny.

W 1960 roku władze miasta zadecydowały o rozbiórce kościoła, czego dokonano rok później. Prócz kilku fotografii, nie pozostały po nim żadne ślady. Na jego miejscu stoi teraz pawilon handlowy, wybudowany w 1980 roku.

Być może to jedyne zachowane zdjęcie z wnętrza kościoła, tutaj podczas uroczystości konfirmacji. Zdjęcie pochodzi z: Richard Horn, Die Chronik vom Werden und Vergehen einer deutschen evang.-luth. Kirchengemeinde in Polen (Radomsko-Dziepółć), Marienheide 1988

kosciol_ewangelicki_od_skrzyzowania_reymonta_warszyca_radomsko_miedzywojennePocztówka przedwojenna. Nawet dziś dość łatwo zlokalizować miejsce, gdzie wykonano zdjęcie

kosciol_ewangelicki_przed_ii_wojna_swiatowa_radomskoZdjęcie wykonane przed II wojną światową. Udało mi się odczytać napis z tabliczki znajdującej się na samochodzie – „Maluszyn”. Zdjęcie w dużej rozdzielczości można otworzyć tutaj.

kosciol_ewangelicki_pocztowka_1917Pocztówka z 1917 roku

kosciol_ewangelicki_grafika_szymanskiegoGrafika autorstwa Marka Szymańskiego, zamieszczona w albumie pt. „Radomsko w grafice” z 2010 r.

noworadomsk_dworzec_kolejowy_1910Pocztówka z ok. 1910 roku. Nad lokomotywą widoczna jest wieża kościoła ewangelickiego.

Ulica Reymonta, lata międzywojenne. Zdjęcie pochodzi z albumu pt. „Radomsko”. O tym zdjęciu pisałem tutaj

ulica_reymonta_ze_skrzyzowania_reymonta_kosciuszkiZdjęcie prawdopodobnie wykonane tuż przed drugą wojną światową, z perspektywy okolic skrzyżowania dzisiejszych ulic Reymonta i Kościuszki. Zdjęcie pochodzi z książki S. Sankowskiego, Z dziejów miasta Radomska (do 1939 r.), Radomsko 1995

radomskoev-augsb-kircheZdjęcie pochodzi ze strony radomsko.de, poświęconej niemieckiemu osadnictwu w powiecie radomszczańskim

pierwsze_elektryczne_pociagi_w_radomsku_tuz_po_1957Tuż po 1957 r. Pierwsze elektryczne pociągi w Radomsku, o tym wydarzeniu można przeczytać tutaj.W tle widać kościół ewangelicki. Zdjęcie zostało wykonane nad tzw. mostkiem (widoczne są barierki). Autor zdjęcia: Marek D. – archiwum rodzinne, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=12113241

7933 razy oglądano od początku 1 razy oglądano dzisiaj