Zabawki z PRL-u – fotorelacja z wystawy

Pod koniec stycznia w radomszczańskim muzeum otwarto wystawę czasową pt. „Zabawki z PRL-u” ze zbiorów Muzeum Zabawek w Kudowie Zdroju. Wkrótce eksponaty wracają do Kudowy, więc postanowiłem zrobić fotorelację, aby pokazać zdjęcia tym, którzy mimo wszystko nie mogli przybyć do naszego muzeum. Poniższe teksty (po drobnym przekształceniu) pochodzą z ulotki oraz z tablic informacyjnych.

Człowiek i zabawka są ze sobą związani już od zarania dziejów. O związku tym świadczą wykopaliska archeologiczne ze wszystkich kontynentów. Wykonywane początkowo z kości, drewna, gliny, terakoty, brązu były i są do dnia dzisiejszego zminiaturyzowanymi przedmiotami świata dorosłych. Najstarsze z prezentowanych eksponatów w kudowskim muzeum to zabawki z okresu kultury łużyckiej i starożytnej Grecji. Prezentowane są również zabawki z tzw. złotego okresu zabawkarstwa i lalkarstwa przypadającego na drugą połowę XIX i początek XX stulecia. Zabawki te mają swoisty urok, odznaczają się wysoką jakością i walorami artystycznymi. Odzwierciedlają modę, zdarzenia i obyczaje minionej epoki. Sprawiały radość, rozbudzały fantazję, uczyły manier, dobrych obyczajów i rozwijały intelekt. Część wystawy stanowią zabawki wyprodukowane po roku 1945. Budzą one najwięcej wspomnień i emocji. Wszystkie te zabawki były niegdyś kochane i otaczane troską. Z upływem czasu zostały zapomniane. Obecnie odnalazły schronienie w kudowskim muzeum i bawią turystów odwiedzających to miejsce. W muzeum w Radomsku zaprezentowano zbiory przedstawiające zabawki z czasów PRL-u. Są to przedmioty nie tylko produkcji polskiej.

Zabawki blaszane, samochody, pistolety…

Największe zasługi w tym dziale zabawkarskim mają Częstochowskie Zakłady Zabawkarskie „Postęp”, które powstały w 1951 roku. Od samego początku działalność zakładu była nastawiona na modernizację produkcji i wprowadzanie nowych technologii. W 1971 roku powołano przyzakładowe Muzeum Zabawek, które pełniło rolę wzorcowni. Gromadzone tam zabawki (także zagraniczne) inspirowały projektantów. Częstochowskie zakłady były jednym z największych i najbardziej nowoczesnych przedsiębiorstw zabawkarskich w czasach PRL. Zabawki wykonywano precyzyjnie, z dobrych materiałów, wyposażano je również w mechanizmy wprawiające w ruch, elementy świecące i pozytywki. CZZ – to charakterystyczne oznaczenie tablic rejestracyjnych produkowanych w Częstochowie metalowo-plastikowych: fiatów 125 p i 126 p, polonezów, nys, ursusów czy autosanów. Oprócz samochodów częstochowska fabryka produkowała: skarbonki, bąki grające, mebelki, pistolety, karuzele, wiaderka, lalki i wiele innych. Metalowe zabawki, a przede wszystkim hit – pistolet Colt K-2, produkowano w Spółdzielni Pracy Zabawkarsko-Metalowej „Precyzja” z Kielc. Produkcją pojazdów z różnych tworzyw zajmowała się także Spółdzielnia „Palart” z Wrocławia. Ciekawą serię plastikowych pojazdów użytkowych „Auto Unia”, prezentowaną na wystawie, wypuściła Spółdzielnia Pracy Zabawkarsko-Kaletnicza z Warszawy.

Lalki, pluszaki i inne cudaki

W 1948 roku powstały w Polsce pierwsze spółdzielnie państwowe zajmujące się produkcją lalek z tworzyw syntetycznych. Początkowo lali produkowano z celuloidu, najstarszego tworzywa sztucznego, wytwarzanego od XIX wieku. celuloid był podatny na uszkodzenia, dlatego wkrótce zaczęto szukać innych rozwiązań. W 1955 roku Chemiczna Spółdzielnia Pracy „Pomoc” z Krakowa, jako pierwsza wprowadziła do sprzedaży lalkę z polichlorku winylu. Lalki te szybko zyskały popularność w Polsce i za granicą, a spółdzielnia zaczęła wdrażać nowe wzory: krakowianki, hiszpanki, hinduski oraz… piłkarzy z kadry Kazimierza Górskiego. Czesaniem lalek zajmowały się dyplomowane fryzjerki. Popularne w Polsce i wysyłane do wielu krajów Europy lalki produkowała też Spółdzielnia Pracy „Miś” z Siedlec. W okresie swojej świetności (lata 70.) zatrudniała ponad 100 pracowników, korzystała z usług znanych projektantów, stylistów, fryzjerów i prowadziła szkołę zawodową krawcowej strojów dla lalek. W łódzkiej Spółdzielni Pracy „Spójnia”, oprócz gumowych piszczków i plastikowych zwierzątek z harmonijką, powstawały lalki z miękkiego plastiku. Ciekawe lalki ze szmacianym korpusem i główką z celuloidu produkowała we Włocławku Spółdzielnia Pracy „1 Maja”, natomiast typowe „szmacianki” szyła Spółdzielnia Pracy „Świętokrzyska” z Kielc. Inna z kieleckich spółdzielni – „Gromada” wprowadziła na rynek lalki znane z dobranocek i bajek: Jacka i Agatkę, Sierotkę Marysię, Królewnę Śnieżkę oraz Koziołka Matołka. Produkcją tzw. „pluszaków” zajmowały się m.in. spółdzielnie „Miś” z Siedlec i Łomży, „Bajka” z Lublina, „Strykowianka” ze Strykowa oraz „Świętokrzyska”.

Zabawki drewniane

W produkcji zabawek z drewna specjalizowała się Spółdzielnia Pracy „Gromada” z Kielc. Historia zakładu sięga 1939 roku i jest związana z ludowymi tradycjami zabawkarskimi na Kielecczyźnie, ale prawdziwy rozwój nastąpił dopiero na początku lat 50. XX wieku. Przyczynił się do niego stolarz i konstruktor – Marian Manecki, który wprowadził usprawnienia techniczne przyspieszające produkcję. To również on opracował (według japońskiego wzoru, dostarczonego za pośrednictwem firmy eksportowej „Coopexim”) polski patent na drewniane klocki ABC, produkowane nieprzerwanie od 1960 roku do końca PRL. Kielecka „Gromada” produkowała mebelki dla lalek, małe drewniane laleczki (seria w strojach ludowych), pociągi, wózki, zestawy małych przyborów kuchennych. Jako jedyna spółdzielnia PRL próbowała działalności marketingowej; o jej zabawkach powstawały radiowe audycje i reportaże w prasie, a zabawki trafiały nawet do tak egzotycznych krajów, jak Nigeria, Tanzania, Libia, Tunezja, Japonia oraz do USA. Rozkładane, ręcznie malowane drewniane zabawki produkowała w latach 70. i 80. XX wieku warszawska Spółdzielnia Pracy im. St. Dubois. Z kolei „Strykowianka” opracowała własny wzór drewnianych samochodów, które można było zobaczyć niemal w każdym peerelowskim przedszkolu.

Fotogaleria