Pomnik ofiar egzekucji na Kopcu

Na tzw. Kopcu odbyły się w 1944 roku dwie egzekucje ludności polskiej. O tym wydarzeniu pisałem tutaj. W niniejszym wpisie zajmę się tym jak wyglądała droga do wybudowania pomnika oraz przyjrzę się jego wyglądowi. Kiedyś w pobliskim miejscu stał tylko drewniany krzyż upamiętniający tragiczne dzieje. Dotarłem również do informacji, że w 1947 i 1978 roku miasto ufundowało tablice pamiątkowe, które znajdowały się obok obecnego pomnika, na terenie prywatnego przedsiębiorstwa.

2017 r., fot. Paweł Dudek

O budowie pomnika w miejscu zbrodni mówiono od dawna, dużo w tym temacie zrobił miejski radny Arkadiusz Ciach i warto przyznać, że to on był głównym inicjatorem powstania pomnika. Znalazłem nawet jego wniosek do prezydenta miasta. Z pismem oraz odpowiedzią można zapoznać się tutaj. W późniejszym czasie prace zintensyfikowano. Pomnik gotowy był w listopadzie 2012 roku. Następnie przygotowywano otoczenie ze ścieżką oraz ławkami. Od pani Katarzyny Ciupy otrzymałem informacje związane z okolicznościami powstania pomnika, poniżej cytuję tę wypowiedź.

W styczniu 2011 r. radny miejski Arkadiusz Ciach zawnioskował o podjęcie niezbędnych działań w celu upamiętnienia tragicznych wydarzeń oraz ofiar „Kopca” poprzez budowę obelisku lub tablicy pamiątkowej. Wniosek ten trafił do Wydziału Architektury, Budownictwa i Planowania Przestrzennego urzędu miasta Radomska. Ówczesne miejsce pamięci zlokalizowane było na terenie jednego z radomszczańskich przedsiębiorstw przy ul. Kolejowej. Betonowy postument, symbolicznie odgrodzony, na tle przemysłowego ogrodzenia i blachy falistej z namalowanym krzyżem z całą pewnością nie oddawał powagi wydarzeniom, które miały tam miejsce 3 maja i 23 czerwca 1944 roku. Wraz z Klaudią Chmielowską, 18 lutego 2011 roku, po wizji lokalnej i przeprowadzeniu niezbędnych analiz, powstała koncepcja nie tylko samego obelisku ale też zagospodarowania brzegu Radomki na odcinku od ul. Zgody do ul. Kraszewskiego – czyli ogólnodostępnego miejsca przeniesienia pomnika. Projekt powstawał po godzinach pracy, dlatego poniżej udostępniam wizualizacje. I tak na działkach przy Radomce, które należały do skarbu państwa (nie było tam krzyża) powstał pomysł poprowadzenia na tym odcinku oświetlonego ciągu pieszego i rowerowego, stworzenia miejsca do wypoczynku i posadzenia 32 dębów (bo tylu było zamordowanych). Ważnym elementem było też zaznaczenie samej bocznicy kolejowej, która tamtędy przebiegała, poprzez utrwalenie podkładów kolejowych w posadzce urbanistycznej. Koncepcja samego obelisku była alegorią dokumentacji fotograficznej tych tragicznych wydarzeń. Pochylone płyty kamienne oparte o ramę miały nawiązywać do tych właśnie zdjęć – rozstrzeliwanych ludzi. Tak przygotowana przez nas koncepcja była podstawą opracowania dokumentacji technicznej/projektowej. Niestety, tylko fragment tej przestrzeni został zrealizowany. Mam nadzieję, że kiedyś uda się „przekonać” Prezydenta do dokończenia zagospodarowania przestrzeni publicznej przy Radomce i połączeniu tej ścieżki rowerowej z powstałą z Budżetu Obywatelskiego (również z inicjatywy Arkadiusza Ciacha) ścieżką na Bartodziejach.

Poniżej znajdują się zdjęcie poprzedniego pomnika, wizualizacje oraz plan nowego pomnika. Wszystkie sześć poniższych plików graficznych otrzymałem od pani Katarzyny Ciupy.

Tak niegdyś wyglądał pomnik. Znajdował się on niedaleko miejsca, gdzie dziś stoi nowy pomnik

Plan – koncepcja

Wizualizacja

Wizualizacja

Wizualizacja

Wizualizacja

Pomnik odsłonięto w 69 rocznicę egzekucji, 3 maja 2013 roku. Odsłonięcia dokonali prezydent Radomska Anna Milczanowska oraz Arkadiusz Gałaj z łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Pomnik poświęcił proboszcz parafii św. Lamberta ks. Antoni Arkit.

2017 r., fot. Paweł Dudek

2017 r., fot. Paweł Dudek

2017 r., fot. Paweł Dudek

Na pomnik składa się drewniany pięciometrowy krzyż oraz leżące przed nim trzy tablice z nazwiskami ofiar i informacją o egzekucjach. Treść tablicy z informacją o egzekucjach:

W TYM MIEJSCU
W DNIACH 3 MAJA I 23 CZERWCA 1944 R.
W WYNIKU MASOWYCH EGZEKUCJI
PRZEPROWADZONYCH PRZEZ OKUPANTA NIEMIECKIEGO
ŚMIERĆ PONIOSŁO
32 MIESZKAŃCÓW ZIEMI RADOMSZCZAŃSKIEJ

Treść tablicy z nazwiskami, znajdującej się przed krzyżem, po lewej stronie:

MARIAN BUKOWSKI
WACŁAW CISOWSKI
FRANCISZEK CYTRYŃSKI
ANTONI CZARNECKI
NIKODEM DAROŃ
FRANCISZEK GÓRECKI
PIOTR JABŁOŃSKI
ROMAN KANCZURSKI
ROMAN KOMOROWSKI
ROMAN KUBIAK
ZDZISŁAW KUBIK
KONSTANTY MARSZAŁEK
ROMAN MAZUR
JÓZEF MODRZEJEWSKI
JÓZEF MUSIAŁ

Treść tablicy z nazwiskami, znajdującej się przed krzyżem, po prawej stronie:

PIOTR PIORUŃSKI
JAN POTĘGA
TADEUSZ POSZWA
WACŁAW PYTEL
MIECZYSŁAW PYTKOWSKI
KAZIMIERZ RACINA
JAN RAK
HENRYK RYMARCZYK
ANTONI SOBIERAJ
BOGUSŁAW SZABLEWSKI
ANDRZEJ TATARA
WŁADYSŁAW URBAŃSKI
ANTONI WĘGRZYŃSKI
MAREK WIDLICKI
MARIAN WURSZT
ANTONI ZIEMBA

Budowę pomnika sfinansowało miasto, a także Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, starostwo oraz gminy Kodrąb, Kobiele Wielkie, Radomsko i Wielgomłyny, ponieważ niektóre z ofiar pochodziły z tych gmin. Łączny koszt budowy pomnika to kwota 48 311,62 zł. Miejsce, gdzie znajduje się pomnik jest ogólnodostępne. W pobliżu znajdują się ławki, gdzie można odpocząć.