Radomsko, jego historja, przeszłość i teraźniejszość. Część I

Tak, mi też to rzuciło się w oczy, gdy pierwszy raz zobaczyłem. Błąd w tytule. Tytuł tego wpisu pochodzi z przedwojennej gazety i postanowiłem zachować go w pierwotnej formie.

Trafiła do mych rąk jednodniówka wydana przez radomszczański oddział Stowarzyszenia byłych Więźniów Politycznych dawnej Frakcji Rewolucyjnej. Na pierwszej stronie znajduje się tytuł zapisany w kilku linijkach:

1863
1904-1907
POLEGŁYM-
-CZEŚĆ!
1914-1918
1918-1920

Gazeta ta wydana została 1 listopada 1934 roku. Na stronach 20-24 znajduje się bardzo ciekawy artykuł na temat historii oraz ówczesnego stanu Radomska. Jego autorem jest Stanisław Sankowski.

Poniżej cytuję pierwszą cześć przedruku artykułu (druga część znajduje się tutaj), z oryginalną pisownią.

O całej gazecie napiszę kiedyś jeszcze, bo znajduje się w niej także wiele innych, cennych materiałów.

Radomsko należy do starożytnych miast królewskich. Początki jego założenia giną w pomroce dziejów. Prawdopodobnie jest jedną z miejscowości, które pamiętają ukazanie się na widowni dziejowej Polski. O założeniu miasta trudno mówić ze względu na liczne pożary, które dość często nawiedzały je. Te nie oszczędziły i archiwum miejskiego, które mogłoby nam dostarczyć wiele ciekawych rzeczy do narodzin miasta.

Pierwsza (ze znanych) wzmianka o Radomsku sięga r. 1243, w którym Konrad I jako książę Krakowa i Łęczycy potwierdzał tu nadanie dla dominikanów w Płocku.

Na wielką starożytność miasta wskazuje nieco późniejsza wzmianka, zawarta w dokumencie nadawczym dla Radomska, wydanym przez księcia sieradzkiego Leszka Czarnego w r. 1266.

W dokumencie tym, jak wspomina Łaski w Liber Beneficiorum, Leszek Czarny reguluje stosunki miasta oddawna istniejącego. Wyrażenia „miasta oddawna istniejącego” wskazuje na to, że Radomsko w XIII w. uchodziło za miasto, które w tym czasie miało już za sobą historję. Ufundował je na prawie niemieckim Leszek Czarny.

Do jednej z pierwszych budowli miasta należy zapewne kościół pod wezwaniem św. Lamberta (obecny nasz parafjalny) a także i kościół franciszkański – św. Krzyża – obecnie niesłusznie zwany klasztorem. Właściwy klasztor Franciszkanów powstał w r. 1297.

W XIV w. Radomsko ma już swoich przedstawicieli, którzy reprezentują je na zewnątrz,

Tak np.: W latach 1343-1346 znany jest kanonik wiślicki Jan z Radomska. W latach zaś 1348-1349w Łęczycy, obok innych dygnitarzy, występuje „Tyczo de Radomskie” w sprawach dotyczących dzielnicy ks. Władysława łęczyckiego i dobrzyńskiego.

Ubocznie wspomina też o Radomsku król Kazimierz Wielki w fundacji Przyrowa w 1364 r. Rok 1379 ściągnął na miasto olbrzymi pożar, któremu uległ też prawdopodobnie i kościół św. Lamberta.

Przytoczone tu niektóre fakty historyczne przemawiają zatem że w XIII i XIV w. Radomsko należało do dzielnicy łęczyckiej. Ale już w r. 1382 Janko z Czarnkowa uważa je za miasteczko sieradzkie. Od tego czasu zyskuje ono na znaczeniu. Ugruntowały je częściowo  ważne zjazdy historyczne jakie odbyły się tu w 1382 i 1384 r. Zjazdy te nastąpiły wskutek śmierci Ludwika Węgierskiego, w okresie w którym wyłoniła się sprawa wyboru nowego króla. Lata w czasach bezkrólewia po Ludwiku należą do najpamiętniejszych w dziejach Polski Mając już dość rządów węgierskich Polacy chcieli wówczas zerwać związek z Węgrami. W tej właśnie sprawie Wielkopolanie nawiązali porozumienie z Małopolanami na obu zjazdach i powzięli ważne decyzje, które udaremniły zabiegi Zygmunta Luksemburczyka o tron Polski i zapewniły zwycięstwo sprawie polskiej.

Od r. 1397 przechowały się już księgi grodzkie Radomska, a od 1410 r. księgi ziemskie. W r. 1898 w aktach piotrkowskich występuje postać Mikołaja plebana stojącego na czele parafji radomskiej.

W XIV i XV w. Radomsko było ośrodkiem znacznego handlu. Nadto dodać trzeba, że i pod względem oświaty stało w tym czasie dość wysoko. Wskazują na to: wczesne istnienie szkoły a także i młodzież tutejsza, kształcąca się w Krakowie. Już w 1400 r. słyszymy o słuchaczach z Radomska takich jak Mikołaj syn Janusza, Jakób syn Jana, Stefan syn Jakóba; w r. 1405 Lambert syn Piotra z Radomska, braciszek z Miechowa; w 1406 r. Wojciech syn Jana; w 1409 Mikołaj syn Mikołaja; w 1412 r. Tomasz syn Jakóba; 1414 i 1415 Stanisław syn Arnolda; 1418 Andrzej syn Stanisława, Jan z Radomska.

Przywilej Jagiełły z 1427 r. sprawił że i mieszczanie nasi byli zwolnieni od opłaty cła i targowego. Wogóle czasy Jagiellońskie były dla Radomska dobre. Świadczą o tem jego zamożność a także i znaczna ilość ludności.

W 1434 r. w tutejszym kościele parafjalnym ufundowano pierwszy ołtarz.

W 1455 r. wskutek zjazdu delegatów miejskich z 1453 uchwalono trakt handlowy z Rusi do Wrocławia na Radom, Skrzynno, Opoczno, Zarnów, Przedbórz i „Radomskie”.

W 1458 r. nazwa miasta brzmiała „Radomysky”.

W 1475 r. istniał tu szpital.

W 1477 r. Król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził fundację ołtarza w tut. kościele parafjalnym – z niemieckiego farą zwannym.

Zaznaczyć należy, że do XVI w. tak kościół ten, jak i miasto całe były drewniane. Dopiero królowa Bona zatroszczyła się jego estctyką i w 1520 r. wystawiła tu kilka murowanych gmachów, pomiędzy innemi, w miejsce dawnego drewnianego nowy kościół parafjalny murowany i drugi kościółek również murowany pod wezwaniem św. Ducha. Ten ostatni stał w pobliżu dzisiejszej  Fundacji św. Ducha czyli przytułku dla starców – znajdującego się przy ul. Reymonta. Oprócz tych istniały w Radomsku jeszcze: kościół św. Marji Magdaleny – drewniany i kaplica św. Rozalji. W kościele św. Lamberta w 1521 r. było 6 ołtarzy; z dochodów ołtarza Matki Boskiej 2 grzywny były rozchodowane dla „mistrza szkoły” – od istniejącej zapewne fundacji miasta.

W r. 1521 w skład parafji naszej oprócz Radomska wchodziły wsie: Świerznice (dziś przedmieście), Stobiecko Miejskie, Marciszowo Szlach. Wierzbica, Różny, Zdania, Golanki, Bogwidzowy, Młodzowy, Bartodzieje, Okradziszów, Płoszów, Piaszczyce, Kietlin, Orzechów, Orzechowiec, Strzałków, Zakrzow, Szczepocice, Radziechowice, Strzałkowiec i Ładzice.

W tym samym roku Radomsk wykupił się od dostarczania wozu wojennego sumą 20 grzywien.

Pod tą datą znajdujemy jeszcze wzmiankę o łażni miejskiej i o restauracji kościoła, jakiej dokonała królowa Bona na prośbę Lismanina. Ta sama królowa zbudowała wówczas klasztor drewniany dla Ojców Franciszkanów. – Znane są z tej epoki niektóre nazwy lokalne jak np.: ogrodu – Rozumowski, Dobrypanowski, Strugaliński, Kupiszowski, Zagnajowski, Zagnajowski, Zawiszyński; łąki – Radziejowska, Karłówna i Liszygaba; pola – Zawisza, Juchora, Klwacz, Brywidzowy oraz sadzawka Boża Czasza. – Są to nazwy mieszczan, jak nazwy Nys, Osły, Dyndo są nazwami chłopskiemi.

W 1563 r. Radomsko liczyło 90 rzemieślników, płaciło wówczas 128 flor. szosu.

Rewizorowie pod r. 1564 wspominają: „myeszczanie schoszu placzą z rathussa na rok fl. 12 gr. 24, staciey fl. 48 z domu każdego czinszu po iednim grossu i po trzi pieniądze. Prassolowye kthorzi sol byą, czo zową młothowe, każdi dawa po 1 gr. y po trzii pieniądze. „Sewców jest 24, piekarek czo clieb winoschą na rinek ku przedaniu 12, rzesnikow 7. Od piwa Wraczlawskiego ktho ie sinkuje then daie od wiertella po 6, a od achtelia po gr. 3”.

Jak wskazują księgi podskarbińskie z 1580 to tenuta Radomska stanowiła część starostwa wieluńskiego, z którego w tym czasie została wyłączoną i była w posiadaniu Aleksandra Koniecpolskiego, dworzanina Stefana Batorego. Wartość jej oceniono na 1068 fl. 14 gr., kwarta z niej wynosiła 213 gr. 20.

W 1601 r. Aleksander Koniecpolski nadał wieś Zakrzówek kościołowi św. Lamberta.

W 1616 r. Radomsk miał liczyć przeszło 5000 mieszkańców. Lustracja z tego roku wskazuje że było w nim353 domy, prasołow 26, sukienników 7, szewców 29, piekarek 41. „Wiech bywa raz mniey, drugi raz więcey, teraz jest ich 69, płacą od każdej po gr. 1 szel. 3. Z łaźniey czynszu płacą do zamku fl. 8. Cło zamkowe z iarmarcznym czyni na rok citra vel ultra fl. 30. Czynsz od Wrocławskiego piwa, którego iż teraz nie wożą zaginął”. Prócz targów tygodniowych ma 10 jarmarków do roku.

W 1624 r. miasto przeszło wielki pożar, spowodowany przejściem Lisowczyków, wracających ze Śląska.

Był to jeden z poważniejszych pożarów jakie nawiedziły Radomsko. Prawdopodobnie wówczas spłonął i kościół franciszkanów. Ten jednak został odbudowany w 1631 r. przez gwardjana O. Bonawenturę Budecjusza.

W 1728 r. gwardjan O. Gordyan Wąsowski rozpoczął budowę klasztoru z cegły.

W 1741 r.  25. VIII. nowy pożar dotknął boleśnie miasto. Po tym pożarze a także i wskutek poprzednich Radomsko znacznie podupadło. Odbiło się to znacznie tak na samym wyglądzie miasta jaki liczebności jego mieszkańców. Dopiero po wybudowaniu kolei warszawsko – wiedeńskiej podniosło się.

W 1771 r. Kazimierz Pułaski, idąc do Piotrkowa z 600 ludźmi przeciw Zarembie, odebrał w Radomsku wiadomość o wygnaniu generalności z Preszowa i zdobyciu Tyńca, Lanckorony i Bobrki. Przestrzeżony, iż posądzono go o udział w porwaniu króla, Pułaski wrócił do Częstochowy i uszedł z kraju – wspomina o tem Kitowicz w swoich Pamiętnikach.

Do 1793 Radomsko było stolicą powiatu w województwie sieradzkiem.

W 1810 r. liczyło zaledwie 1000 mieszkańców.

Za księstwa Warszawskiego Radomsko w rynku posiadało już budynki murowane, ratusz i klasztor.

Słynna była z tego czasu „Radomska kasza” wyrabiana w okolicy. Najprawdopodobniej głównem miejscem jej wyrobu było Stobiecko Miejsce znane ze swej kaszy tatarczanej – stąd mieszkańcy jego otrzymali żartobliwe miano „Tatarczuchy”. Częściowo wpłynęły też na to pozostałości tatarskie jakie tam się znajdują.

W 1825 r. Radomsko – w obwodzie piotrkowskim było siedzibą sądu pokoju i sejmików. Liczyło wówczas 1689 mieszkańców, z tej liczby 342 żydów, 182 domy, w tem 22 murowane.

W 127 r. miasto nasze liczyło 1709 mk.; ilość domów nie zmieniła się.

W 1835 w Radomsku mieszkało 1800 osób.

Przeczytaj także drugą część przedruku tego artykułu.