Recenzja: „Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950 r.)”

Do czytania tej książki przystąpiłem pod koniec 2020 roku. Oczekiwałem po niej uporządkowania, usystematyzowania wiedzy dotyczącej historii Żydów w Polsce, zwłaszcza w XX wieku. Właściwie książka te oczekiwania spełniła.

Okładka książki

Treść książki może być nieco mylna w stosunku do jej tytułu. Czytelnik, który widzi ten tytuł albo chociaż okładkę, spodziewa się, że zawartość będzie dotyczyła XX wieku i to raczej dwudziestolecia oraz czasów późniejszych. Tymczasem w pierwszym rozdziale poruszone są zagadnienia związane już z sytuacją Żydów polskich, którzy znaleźli się pod zaborami. Oczywiście jest to zaletą tego wydawnictwa. Części poświęcone pierwszemu rozdziałowi, a także drugiemu (dwudziestolecie międzywojenne) i trzeciemu (druga wojna światowa) są porównywalne objętościowo. Czwarty rozdział jest nieco krótszy, pewnie też z uwagi na fakt, że obejmuje najkrótszy czasowo okres.

Niektóre zagadnienia zostały według mnie opisane dość ogólnikowo, a inne nad wyraz szeroko. Przykładem wąskiego potraktowania tematu jest np. choćby kwestia deklaracji Balfoura, działalności niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, żydowskich klubów sportowych czy znanych osobistości ze świata kultury i nauki. Z kolei dość obszernie opisano życie polityczne, zwłaszcza w ostatnim rozdziale opisującym dzieje po drugiej wojnie światowej. Warto przy tym pamiętać, że książka ma w tytule wyrażenie „w zarysie” i jest punktem wyjścia do dalszych poszukiwań. Ułatwia to bibliografia zamieszczona na końcu, podzielona na zestawienia chronologiczne według czterech rozdziałów i wykaz opracowań ogólnych. Wiele z tych pozycji jest anglojęzycznych. Odniesienia do źródeł znajdują się też w postaci przypisów pod tekstem książki.

Co do Auschwitz-Birkenau, to obóz ten potraktowany został jako dość pobieżnie, nawet w stosunku do opisów innych obozów zagłady. Warto zwrócić też uwagę, że czas wydania opisywanej tu książki zbiega się z czasem, kiedy precyzowano na podstawie nowych ustaleń liczbę ofiar Auschwitz-Birkenau. Oczywiście każdy, kto interesuje się akurat tym tematem zajrzy do jakże obszernej poświęconej mu literatury.

Książka została wydana w 1993 roku, już w wolnej Polsce, ale z pewną dozą zaciekawienia czytałem ostatni rozdział pod kątem tego jak zostanie przedstawiona sytuacja Żydów w rzeczywistości po zakończeniu drugiej wojny światowej. Po takiej analizie stwierdzam, że autor, w tym przypadku Józef Adelson opisał dzieje Żydów obiektywnie. Jeśli więc chodzi o historię Żydów bezpośrednio po drugiej wojnie światowej, to jest świetna pozycja.

W książce znajduje się po kilkadziesiąt ilustracji oraz tabel. Oprócz tego, że ma cztery rozdziały, to zostały one jeszcze wewnętrznie podzielone na mniejsze podrozdziały, dzięki czemu konkretne wątki kończą się na kilku stronach. Ułatwia to zrozumienie oraz usystematyzowanie wiedzy. Książka charakter naukowy. Niektóre fragmenty mogą okazać się dla przeciętnego czytelnika nużące.
Książka ma twardą okładkę, czyta się najlepiej gdy leży na kolanach albo biurku. Trochę trudno ją czytać trzymając w powietrzu. Egzemplarz, który posiadam zakupiłem już używany, ale w całkiem dobrym stanie. Musiałem tylko skleić odstający kawałek okładki. Na pewno będę do tej książki wracał.

Czytelnik nie znajdzie w tej książce bezpośrednich odniesień do naszych stron, do Radomska i okolic. Właściwie to, z tego co pamiętam, jest wspomniany tam malarz Natan Szpigel (którego losy związane były z Radomskiem), ale raczej nic poza tym. Patrząc jednak szerzej, można sobie uporządkować wiedzę np. na temat przedwojennych partii politycznych, które działały również w naszym mieście. Książka tłumaczy pewne procesy – co mogło być przyczyną niechęci Polaków do Żydów, z czego wynika fakt, że po wojnie Żydzi wyjechali z Polski, a więc także z Radomska. I jeszcze jedna ciekawostka – redaktor tej pracy, Jerzy Tomaszewski pochodzi z Radomska.

Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950 r.)
Autor: redakcja J. Tomaszewski; opracowali: J. Adelson, T. Prekerowa, J. Tomaszewski, P. Wróbel
Miejsce i rok wydania: Warszawa 1993
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Stron: 500