Tablica poświęcona nauczycielom z terenów dawnego powiatu radomszczańskiego, którzy zginęli w czasie drugiej wojny światowej

Na budynku Domu Nauczyciela znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona nauczycielom pochodzącym z terenów dawnego powiatu radomszczańskiego, którzy zginęli w czasie drugiej wojny światowej w walce i zostali zamordowani przez zbrodniarzy hitlerowskich i stalinowskich. Tablica ta pochodzi z 1995 roku i jest cennym źródłem informacji o ofiarach drugiej wojny światowej.

Grudzień 2020 r., fot. Paweł Dudek

Poniżej przytaczam całą treść tablicy.

NAUCZYCIELOM
BYŁEGO POWIATU RADOMSZCZAŃSKIEGO
POLEGŁYM W OBRONIE OJCZYZNY
I ZAMORDOWANYM PRZEZ ZBRODNIARZY
HITLEROWSKICH I STALINOWSKICH
W LATACH 1939-1945

BINDER STANISŁAW KATYŃ
BŁADA WACŁAW BUCHENWALD
FRANCISZAK JÓZEF KATYŃ
GOSŁAWSKI JAN KATYŃ
GRABARCZYK HENRYK MAUTHAUSEN-GUSEN
HILLE HELENA OŚWIĘCIM-BRZEZINKA
HILLE TADEUSZ OŚWIĘCIM-BRZEZINKA
JABŁOŃSKI WŁADYSŁAW BUCHENWALD
JEZIERSKI IGNACY POWSTANIE WARSZAWSKIE
KASPRZYK MARIAN wrzesień 1939 r.
KOPEĆ FRANCISZEK CHARKÓW
KULIKIEWICZ FRANCISZEK BUCHENWALD
KWAŚNIEWSKI TADEUSZ CZĘSTOCHOWA
MRUKLIK PIOTR DACHAU
OCHAMŃSKI BRONISŁAW DACHAU
OZGA STANISŁAW KATYŃ
PASIKOWSKI JAN BUCHENWALD
SAWICKI STANISŁAW SACHSENHAUSEN
SKIBIŃSKI ZYGMUNT CHARKÓW
SOŁTYS MARIAN wrzesień 1939 r.
SOWIŃSKI FABIAN MAUTHAUSEN-GUSEN
STUDZIŃSKI WITALIS MAUTHAUSEN-GUSEN
SURMACKI JULIUSZ SACHSENHAUSEN
SZATKOWSKI JAN GROSS-ROSEN
SZCZEPANIAK STANISŁAW AKCJA BOBRY
SZCZEPANIK JAN MAUTHAUSEN-GUSEN
SZOPA STANISŁAW obóz w ŁODZI
SZYMAŃSKI STEFAN OŚWIĘCIM-BRZEZINKA
TKACZYŃSKI WŁADYSŁAW MAUTHAUSEN-GUSEN
TOŚTA JÓŻEF MAUTHAUSEN-GUSEN
TURSKI EDWARD MAUTHAUSEN-GUSEN
WIELOCH ADOLF KATYŃ
WIESZENIEWSKI CZESŁAW CHARKÓW
WIĘCŁAWEK KAZIMIERZ KATYŃ
WIOSNA SZYMON wrzesień 1939 r.
WOLIŃSKI TADEUSZ OŚWIĘCIM-BRZEZINKA
WÓDKIEWICZ MIECZYSŁAW OŚWIĘCIM-BRZEZINKA
ZAGOROWICZ STEFAN CHARKÓW
ZATOŃSKI STANISŁAW KATYŃ
ZIÓŁKOWSKI ADAM wrzesień 1939 r.

ZWIĄZEK NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO W RADOMSKU

Radomsko październik 1995 r.

Grudzień 2020 r., fot. Paweł Dudek

Warto zwrócić uwagę na tytułową część tablicy. Jest tam określenie „byłego powiatu radomszczańskiego”. Ma to dwojakie znaczenie. W 1995 roku, gdy odsłonięto tablicę, nie było jednostki administracyjnej o nazwie powiat. Poza tym nawet jeśli by przyjąć obecne rozumienie wyrażenia „powiat radomszczański” to trzeba pamiętać, że miał on nieco inne granice niż przed drugą wojną światową oraz po jej zakończeniu, do roku 1975, kiedy te jednostki administracyjne zlikwidowano. Powyższy spis może więc obejmować także poległych nauczycieli pochodzących lub mieszkających, pracujących poza terenem obecnego powiatu radomszczańskiego.

O ile powód wywiezienia i zamordowania części nauczycieli do Katynia i Charkowa jest raczej jednoznaczny (świadome działanie komunistów, którzy chcieli zlikwidować polską inteligencję), to Czytelnik może się zastanawiać dlaczego nauczyciele z Radomska trafiali także do innych miejsc i obozów. Jeśli chodzi o Oświęcim-Brzezinkę to właściwe określenie tego miejsca powinno brzmieć: Auschwitz-Birkenau, gdyż ten obóz koncentracyjny i zagłady był obozem niemieckim i nazistowskim, przez używanie polskobrzmiącej nazwy rozmywa się sprawstwo popełnionego tam ludobójstwa. Do Auschwitz-Birkenau radomszczanie trafiali głównie po wcześniejszych indywidualnych aresztowaniach i przesłuchaniach, co z kolei mogło być spowodowane niepodporządkowaniem się wobec okupanta. Takich bezpośrednich powodów mogło być wiele – współpraca z partyzantką, ukrywanie Żydów, bezpośrednie konflikty z żołnierzami Wehrmachtu a w przypadku nauczycieli np. tajne nauczanie itp. Na liście miejsc, gdzie ginęli radomszczańscy nauczyciele nie ma Treblinki, chociaż trafiło tam kilkanaście tysięcy mieszkańców naszego miasta – Żydów. Żydzi radomszczańscy nie zostali wywiezieni do Auschwitz-Birkenau, bo akurat nasze tereny znalazły się na obszarze, z którego ludność tego pochodzenia trafiała do Treblinki. Można więc wysnuć krótkie podsumowanie – Żydzi z Radomska trafili masowo do Treblinki, natomiast Polacy z Radomska trafiali do Auschwitz-Birkenau. Oczywiście należy pamiętać o skali i masowości zagłady Żydów w porównaniu do liczby Polaków z Radomska, którzy trafili do Auschwitz-Birkenau – szacunkowo ta liczba wynosi kilkaset osób. Wśród radomszczańskich Żydów, którzy trafili do Treblinki zapewne byli również nauczyciele.

Jeśli chodzi o obozy położone w dzisiejszej zachodniej części Polski, a także w Niemczech i Austrii (Gross Rosen, Buchenwald, Mauthausen-Gusen, Dachau, Sachsenhausen), to radomszczanie mogli tam trafić np. w wyniku przeniesienia ich z obozu Auschwitz-Birkenau. Była to dość powszechna praktyka, zwłaszcza w drugiej połowie 1944 roku oraz w czasie marszów ewakuacyjnych w styczniu 1945 roku, kiedy naziści mieli przed sobą widmo zbliżającej się Armii Czerwonej. Osoby te mogły trafić tam także bezpośrednio, w wyniku aresztowań na pobliskich terenach.

Koleje losu każdej osoby wymienionej na tablicy należałoby jednak dogłębnie analizować indywidualnie w oparciu o inne materiały.

Na fasadzie Domu Nauczyciela znajduje się jeszcze druga tablica, którą już opisywałem. Na tablicy tej umieszczono w 2009 roku informację, że Dom Nauczyciela nosi imię Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Warto wspomnieć, że na murze klasztoru Franciszkanów od strony ulicy Narutowicza znajduje się tablica, na której również upamiętniono nauczycieli, którzy zginęli w czasie drugiej wojny światowej. Tablice te w większości zawierają te same nazwiska, ale są też różnice. Warto przeanalizować je obydwie.